Turunçgil Cüceleşme Viroid Hast. Belirtileri, Nedenleri Ve Mücadelesi

Turunçgil Cüceleşme Viroidi Hastalığı (Citrus Exocortis Viroid - CEVd), turunçgil sektöründe küresel çapta büyük risk oluşturan, özellikle duyarlı anaçlar kullanıldığında yıkıcı sonuçlar doğuran, virüslerden bile küçük bir etmenin neden olduğu hastalıktır.

🍋 Turunçgil Cüceleşme Viroidi (CEVd): Ağaçlarda Kabuk Soyulması, Cüceleşme ve Mücadele Yöntemleri

Turunçgil Cüceleşme Viroidi Hastalığı (CEVd), turunçgil ağaçlarında ciddi büyüme geriliği, kabuk çatlaması ve verim kaybına neden olan bir hastalıktır. Hastalığın etmeni, bilinen en küçük enfeksiyöz ajanlardan olan viroidlerdir. Virüslerin aksine protein kılıfı bulunmayan çıplak bir RNA molekülü olan CEVd'nin tedavisi mümkün değildir; bu nedenle korunma ve hijyen temel mücadele yöntemidir.

1. Hastalığın Etmeni ve Yayılma Yolları

CEVd, turunçgillerin yanı sıra domates, patates gibi bazı süs ve sebze bitkilerini de enfekte edebilen, ancak turunçgillerde belirti gösteren viroidlerdendir.

A. Nedenleri ve Bulaşma Yolu:

• Etmen: Citrus Exocortis Viroid (CEVd).

• Duyarlı Anaçlar: Viroid, birçok ticari turunçgil çeşidinde (portakal, mandalina, limon) gizli (latent) olarak bulunabilir, ancak bu çeşitler duyarlı bir anaç üzerine aşılandığında hastalık belirtileri ortaya çıkar. Hastalığın belirti gösterdiği en hassas anaçlar üç yapraklı (Turunç) (Poncirus trifoliata) ve bazı sitranj (Citrange) hibritleridir.

• Yayılma: CEVd'nin bilinen bir böcek vektörü yoktur. En önemli yayılma yolları şunlardır:

  1. Aşılı Üretim Materyali: Enfekteli aşı kalemi veya anaç kullanımı en yaygın ve yıkıcı bulaşma yoludur.

  2. Mekanik Bulaşma: Viroid, ağaçtan ağaca budama aletleri, aşı bıçakları, hasat makasları ve hatta budama makineleri ile kolayca taşınır. Viroid, aletler üzerinde uzun süre canlı kalabilir ve enfekte ediciliğini sürdürür.

B. Enfeksiyonu Tetikleyen Koşullar:

• Anaç Seçimi: Duyarlı anaçların (özellikle Poncirus trifoliata) kullanılması, gizli enfeksiyonun belirti vermesi ve ciddi verim kaybına dönüşmesi için temel koşuldur.

• Sıcaklık: Yüksek sıcaklıklar, genellikle belirtilerin ortaya çıkışını ve şiddetini hızlandırabilir.

2. Turunçgil Cüceleşme Viroidi Belirtileri

Hastalık belirtileri genellikle ağaçlar 3-5 yaşlarına geldiğinde, özellikle aşı noktasının altında (anaç üzerinde) görülmeye başlar.

A. Gövde ve Dallar (En Karakteristik Belirti):

• Kabuk Soyulması (Exocortis): En belirgin belirti, özellikle duyarlı anaçlar üzerinde, aşı yerinin hemen altında başlayan kabukta çatlamalar, kurumalar ve pul pul dökülmelerdir. Kabuk, ince şeritler halinde gövdeden ayrılır. Bu belirti, hastalığa uluslararası alanda'Scalybutt' adının verilmesine neden olmuştur.

• Cüceleşme: Ağacın genel büyümesi yavaşlar ve ciddi cüceleşme görülür. Ağaç, normal boyutunun çok altında kalır.

B. Yaprak ve Genel Görünüm:

• Yaprak Belirtileri: Çoğu ticari çeşitte yaprak belirtisi görülmezken, Etrog Sitronu (Citrus medica) gibi hassas indeks bitkilerinde yapraklarda damar nekrozu (damar kararması) ve kıvrılma görülebilir.

• Verim Azalması: Cüceleşme ve genel fizyolojik bozukluklar nedeniyle, ağacın verimliliği zamanla azalır ve üretilen meyvelerin kalitesi düşebilir.

3. Turunçgil Cüceleşme Viroidi ile Mücadele Yöntemleri

CEVd bir viroid olduğu için kimyasal tedavisi yoktur. Mücadele, koruyucu önlemlere ve katı hijyen kurallarına dayanır.

A. Temel Kültürel Önlemler (Korunma):

1. Sertifikalı ve Virüsten Ari Materyal: Yeni tesis edilecek veya mevcut bahçeler için kullanılacak tüm fidanlar, aşı kalemleri ve anaçlar mutlaka virüsten ari, sertifikalı kaynaklardan temin edilmelidir. Bu, hastalığın bulaşmasını engellemenin en etkili yoludur.

2. Dayanıklı Anaç Kullanımı: Duyarlı anaçlar (üç yapraklı, sitranj vb.) yerine, hastalığa karşı toleranslı olduğu bilinen anaçlar (örneğin Turunç anacı) tercih edilmelidir.

3. Bulaşık Ağaçların İmhası: Hastalık belirtisi gösteren ağaçlar, viroidin diğer ağaçlara yayılmasını önlemek için derhal bahçeden sökülmeli ve imha edilmelidir.

B. Mekanik Bulaşmaya Karşı Hijyen (Kritik):

• Alet Dezenfeksiyonu: Budama, aşı ve diğer bakım işlemleri sırasında kullanılan tüm aletler (makas, bıçak, testere vb.) bir ağaçtan diğerine geçilirken mutlaka dezenfekte edilmelidir.

  ❗️ Dezenfeksiyon: Viroid, ısıya karşı çok dayanıklı olduğu için dezenfeksiyon için %2-3'lük Sodyum Hipoklorit (çamaşır suyu) veya Sodyum Hidroksit içeren kimyasallar kullanılmalıdır.

• Budama Zamanlaması: Budama işlemleri, enfeksiyon riskini en aza indirmek için mümkün olduğunca kurak ve sıcak dönemlerde yapılmalıdır.

Özetle, Turunçgil Cüceleşme Viroidi ile mücadelede başarı, hastalık etmeninin bahçeye girmesini engellemek (temiz materyal) ve mekanik bulaşma yollarını kesmek (dezenfeksiyon) üzerine kuruludur.