Domates Lekeli Solgunluk Virüsü Belirtileri, Nedenleri Ve Mücadelesi
Aşağıda Domates Lekeli Solgunluk Virüsü (Tomato Spotted Wilt Virus – TSWV) hakkında ayrıntılı olarak belirtileri, nedenleri (bulaşma yolları) ve mücadele yöntemlerini bulabilirsin.
🍅 DOMATES LEKELİ SOLGUNLUK VİRÜSÜ
(Tomato Spotted Wilt Virus – TSWV)
📌 Genel Bilgi
Domates Lekeli Solgunluk Virüsü (TSWV), domateslerde en yaygın ve ekonomik açıdan en zararlı virüslerden biridir. Tospovirus grubuna aittir ve Thrips (trips) adı verilen küçük böcekler tarafından taşınır. Dünyada 900’den fazla bitki türünü enfekte edebilir (domates, biber, marul, patates, süs bitkileri vb.). Virüs bitkiye girdikten sonra yapraklarda lekelenme ve solgunluk, meyvede kahverengi halkalar ve deformasyon gibi tipik belirtiler oluşturur.
🌿 1. Belirtiler
Belirtiler; bitkinin yaşı, çeşidi, sıcaklık ve enfeksiyon zamanına göre değişiklik gösterebilir 👇
🌱 Yapraklarda:
-
Küçük, açık sarı veya bronz renkli lekeler.
-
Zamanla bu lekeler kahverengileşir ve nekrotik halkalar oluşturur.
-
Yaprak kıvrılması ve solgunluk belirgindir.
-
Genç yapraklar bükülmüş veya buruşmuş görünür.
🌸 Gövde ve saplarda:
-
Kahverengi, uzun lekeler ve çizgiler (nekrotik çizgiler).
-
İleri dönemde gövde dokusu zayıflar, bitki solup kuruyabilir.
🍅 Meyvelerde:
-
Kırmızı, kahverengi, sarı veya yeşil renkli halka şeklinde lekeler (halkalı bronzlaşma).
-
Yüzeyde pürüzleşme ve şekil bozukluğu.
-
Olgunlaşma düzensizliği: Meyve kısmen yeşil kalır.
-
Kalite kaybı ve pazar değeri düşer.
🦠 2. Nedenleri ve Bulaşma Yolları
🔹 Etmen:
-
Tomato spotted wilt virus (TSWV)
-
Tospovirus cinsine aittir.
-
Zararlısı (vektörü) Thrips (özellikle Frankliniella occidentalis ve Thrips tabaci)’dir.
-
🔹 Bulaşma şekilleri:
| Bulaşma yolu | Açıklama |
|---|---|
| Thrips (vektör) ile | En önemli bulaşma şeklidir. Trips larvaları virüsü enfekte bitkiden alır, ergin olunca ömür boyu bulaştırır. |
| Enfekte fide veya bitki materyali | Fide döneminde bulaşırsa tüm tarlaya yayılır. |
| Yabancı otlar ve süs bitkileri | Virüs için rezervuar görevi görür (ör. Stellaria, Sonchus, Datura türleri). |
| Mekanik temas / tohum | Çok nadir; başlıca bulaşma thrips’lerledir. |
🔹 Gelişmeyi artıran faktörler:
-
Thrips popülasyonunun artması (sıcak ve kuru hava).
-
Seralarda havalandırma yetersizliği.
-
Yabancı ot yoğunluğu.
-
Aynı bölgede ardışık domates veya biber yetiştiriciliği.
⚔️ 3. Mücadele Yöntemleri
Virüslerle doğrudan kimyasal mücadele mümkün değildir, bu nedenle vektör kontrolü + kültürel önlemler birlikte uygulanmalıdır 👇
🔹 A. Kültürel Önlemler
-
Sağlıklı fide kullanımı
-
Sertifikalı, virüssüz fideler tercih edilmeli.
-
Fide üretim yerinde thrips kontrolü yapılmalıdır.
-
-
Hastalık taşıyan yabancı otların temizliği
-
Tarlada ve çevredeki yabani konukçular (ör. yabani marul, çiçekli otlar) düzenli olarak temizlenmeli.
-
-
Hasta bitkilerin imhası
-
Belirti gösteren bitkiler tarladan sökülüp yakılmalı (bırakılırsa thrips’ler virüsü taşır).
-
-
Ekim nöbeti (münavebe)
-
Aynı tarlaya art arda domates, biber veya patlıcan ekilmemeli.
-
-
Seralarda böcek girişini önleme
-
Seraların yan açıklıkları ince böcek tülü (50–60 mesh) ile kapatılmalı.
-
Sarı veya mavi yapışkan tuzaklar asılmalı (thrips populasyonunu izlemek için).
-
🔹 B. Vektör (Thrips) ile Mücadele
🪲 Biyolojik Mücadele:
| Yararlı Tür | Etkisi |
|---|---|
| Orius laevigatus (avcı böcek) | Thrips larvalarını ve erginlerini yer |
| Amblyseius cucumeris (avcı akar) | Thrips yumurta ve larvalarını parazitleyerek baskılar |
➡️ Bu biyolojik ajanlar, özellikle sera üretiminde başarılı sonuç verir.
🧪 Kimyasal Mücadele:
Thrips yoğunluğu yüksekse kimyasal mücadele gerekir.
Etken maddeler:
-
Spinosad
-
Spinetoram
-
Abamectin
-
Acetamiprid
-
Cyantraniliprole
-
Deltamethrin
⚠️ Dikkat:
-
Farklı etki mekanizmasına sahip ilaçlar dönüşümlü kullanılmalı (direnç oluşumunu önlemek için).
-
İlaçlama çiceklenme öncesinde veya erken dönemlerde yapılmalı.
🔹 C. Dayanıklı veya Tolerant Çeşit Kullanımı
Bazı modern domates çeşitleri TSWV’ye karşı dayanıklılık geni (Sw-5) taşır. ➡️ Bu çeşitler (örneğin ‘Sw-5’ genli hibrit domatesler) enfeksiyona karşı önemli koruma sağlar.
🔹 D. Diğer Önlemler
-
Alet ve giysilerin temizliği
(Viral partiküller mekanik olarak taşınabilir.) -
Bitki sağlığını güçlendirme
(Dengeli gübreleme, stres azaltıcı uygulamalar virüs etkisini hafifletir.) -
Erken uyarı ve izleme
(Sarı yapışkan tuzaklarda thrips sayımı → ilaçlama eşiği belirlenir.)
🧭 4. Özet Tablo
| Kategori | Açıklama |
|---|---|
| Hastalık adı | Domates Lekeli Solgunluk Virüsü (TSWV) |
| Etmen tipi | Virüs (Tospovirus) |
| Vektör (taşıyıcı) | Thrips (özellikle Frankliniella occidentalis, Thrips tabaci) |
| Belirtiler | Yaprakta bronz lekeler, halkalı nekroz, meyvede halkalar ve solgunluk |
| Bulaşma yolları | Thrips ile taşınma, enfekte fide, yabancı ot rezervuarı |
| Korunma yolları | Thrips mücadelesi, yabancı ot temizliği, dayanıklı çeşit, virüssüz fide |
| Kimyasal mücadele | Spinosad, spinetoram, abamectin, acetamiprid vb. |
| Dayanıklı gen | Sw-5 geni taşıyan hibrit çeşitler |
💡 Özetle:
Domates Lekeli Solgunluk Virüsü (TSWV) → Thrips tarafından taşınan, çok yayılgan ve ekonomik zarar oluşturan bir virüstür. En etkili çözüm, vektör (thrips) kontrolü + dayanıklı çeşit + hijyen + erken teşhis kombinasyonudur.
