Pancar Rhizomania Virüsü Belirtileri, Nedenleri Ve Mücadele Yöntemleri
🌱 1. Genel Bilgi
Pancar Rhizomania Hastalığı (Rhizomania Virus) 🧬
(Etmeni: Beet necrotic yellow vein virus – BNYVV)
Rhizomania, pancar üretiminde en yıkıcı virüs hastalıklarından biridir. Adı "kök çılgınlığı" anlamına gelir ve köklerde aşırı yan kök oluşumu ile karakterizedir. Hastalık ilk olarak Avrupa’da görülmüş, günümüzde Türkiye dahil birçok pancar üretim bölgesinde yaygındır. Virüs, Polymyxa betae adlı toprak kökenli bir protist (fungus benzeri canlı) tarafından taşınır. Bu etmen toprağın içinde uzun yıllar canlı kalabildiği için hastalıkla mücadele oldukça zordur.
🌿 2. Belirtileri
a. Köklerde:
-
Kökler normal gelişimini kaybeder, ince ve saçak köklü bir yapı alır ("kök çılgınlığı").
-
Ana kök gelişmez, çok sayıda yan kök oluşur.
-
Kök kabuğu ince ve kırılgandır.
-
Şeker oranı (polar madde) azalır.
b. Yapraklarda:
-
Bitkiler solgun, sarı-yeşil görünüm alır.
-
Yaprak sapları zayıf, yapraklar dik duramaz.
-
Özellikle sıcak havalarda solma artar.
-
Genç yapraklarda damarlar arası sararma ve küçük yaprak oluşumu görülür.
c. Tarlada genel görünüm:
-
Düzensiz şekilde solgun bitki kümeleri oluşur.
-
Bitkiler bodur kalır ve gelişmede geri kalır.
🧫 3. Hastalığın Etmeni ve Bulaşma Şekli
-
Etmen: Beet necrotic yellow vein virus (BNYVV)
-
Vektör: Polymyxa betae (toprak kökenli plasmodioforid protist)
Bulaşma:
-
Virüs doğrudan bitkiden bitkiye geçmez.
-
Polymyxa betae’nin zoosporları virüsü toprağın nemli ortamında bitki köklerine taşır.
-
Virüs bulaşmış toprak, su, iş makineleri ve tarım aletleriyle yayılır.
-
Etmen toprakta 10 yıla kadar canlı kalabilir.
☀️ 4. Hastalığı Artıran Koşullar
-
Aşırı nemli ve su tutan topraklar
-
Monokültür (ardışık pancar ekimi)
-
Yüksek toprak sıcaklıkları (20–25 °C)
-
Ağır toprak bünyesi (hava alımı düşük)
-
Drenajı zayıf tarlalar
🧩 5. Mücadele Yöntemleri
A. Kültürel Önlemler
-
Ekim nöbeti uygulayın:
-
Pancar aynı tarlaya en az 5–6 yıl arayla ekilmelidir.
-
Tahıllar (buğday, arpa) ile rotasyon yapılması hastalık yoğunluğunu azaltır.
-
-
Toprak drenajını iyileştirin:
-
Aşırı sulamadan kaçının, taban suyu yüksek alanlarda drenaj kanalları açın.
-
-
Alet-makine temizliği:
-
Bulaşık tarlalardan çıkan makineler, sulama ekipmanları ve taşıma araçları dezenfekte edilmelidir.
-
-
Sağlıklı fide ve tohum kullanımı:
-
Virüs taşımayan sertifikalı tohumlar tercih edilmelidir.
-
B. Dayanıklı Çeşit Kullanımı
-
En etkili mücadele yöntemi, Rhizomania’ya dayanıklı pancar çeşitlerinin kullanılmasıdır.
-
Modern hibrit çeşitlerin çoğu Rhizomania dayanıklılığına sahiptir.
-
Ekim yapılmadan önce bölgeye uygun dayanıklı çeşitler seçilmelidir.
C. Kimyasal Mücadele
-
Virüse karşı doğrudan etkili bir kimyasal ilaç yoktur.
-
Ancak drenajı iyileştirici uygulamalar, toprak dezenfeksiyonu (biyolojik veya fiziksel yöntemlerle) yardımcı olabilir.
D. Biyolojik ve Organik Önlemler
-
Toprak sağlığını iyileştiren organik maddeler (kompost, humik asit, mikrobiyal gübreler) Polymyxa betae’nin aktivitesini azaltabilir.
-
Trichoderma ve Bacillus türleri içeren biyolojik ürünler, kök ortamında virüs taşıyıcısının gelişimini baskılayabilir.
📉 6. Ekonomik Önemi
-
Şeker oranında %30’a kadar düşüş olabilir.
-
Kök veriminde %50’ye varan kayıplar bildirilmiştir.
-
Uzun yıllar toprakta kalabildiği için üretim alanlarının kullanılamaz hale gelmesine yol açabilir.
🌾 7. Özet Tablo
| Kategori | Açıklama |
|---|---|
| Etmen | Beet necrotic yellow vein virus (BNYVV) |
| Taşıyıcı | Polymyxa betae |
| Belirtiler | Saçak köklü yapı, solgunluk, küçük yapraklar, düşük şeker oranı |
| Bulaşma | Toprak, su, tarım makineleri ile |
| Mücadele | Dayanıklı çeşit, ekim nöbeti, drenaj, temiz alet kullanımı |
| İlaçla mücadele | Yok |
| Zarar oranı | %30–50’ye kadar verim ve kalite kaybı |
