Kök Boğaz Yanıklığı Hastalığı Belirtileri, Nedenleri Ve Mücadelesi

Kök Boğaz Yanıklığı Hastalığı, birçok meyve ve sebze türünde — özellikle domates, biber, patlıcan, karpuz, kavun, kabak, pamuk ve bazı meyve fidanlarında — görülen önemli bir fungal (mantar) kökenli hastalıktır. Bu hastalık, genç bitkilerde kök boğazının çürümesi ve kararması sonucu bitkinin devrilip ölmesine neden olur.

Aşağıda hastalığın belirtileri, nedenleri ve mücadele yöntemleri ayrıntılı biçimde açıklanmıştır 👇

🌿 1. Kök Boğaz Yanıklığı Nedir?

Hastalığın nedeni genellikle toprak kökenli mantarlar olup, birden fazla etmen hastalık kompleksine katkı sağlar.

Başlıca etmenler:

• Rhizoctonia solani

• Pythium spp.

• Fusarium spp.

• Phytophthora spp.

 

Bu mantarlar nemli ve sıcak toprak koşullarında hızlı gelişir. Özellikle çimlenme döneminde veya fide döneminde zararlıdır.

 

🍂 2. Belirtileri

Belirtiler bitkinin yaşına ve çevre koşullarına göre değişir, ancak tipik olarak kök boğazı (toprak yüzeyine yakın gövde kısmı) etkilenir.

 

🌱 Fide Döneminde (Damping-off):

• Çimlenme döneminde fideler çıkmadan çürür (ön çökme).

• Çıkan fidelerde ise kök boğazında ince kararmış bir halka oluşur (arka çökme).

• Fideler solar, devrilir ve ölür.

• Hastalık seralarda odak şeklinde (yuva yuvadır) görülür.

 

🌾 Gelişmiş Bitkilerde:

• Kök boğazı kısmında kahverengi-siyah lekeler ve çürüme.

• Kabuğun soyulması, dokunun yumuşaması.

• Bitki su iletimini kaybettiği için üst kısımlar solar.

• Gövdede boğulma veya çökme gibi bir görünüm oluşur.

• İleri dönemde kökler çürür, bitki kurur.

 

🍅 Toprak Üstü Belirtileri:

• Bitkiler gelişmede geriler, solgunluk ve sararma görülür.

• Özellikle güneşli saatlerde pörsüme, gece yeniden toparlanma tipiktir (başlangıç aşamasında).

• Meyve tutumu azalır, kalite düşer.

 

🦠 3. Nedenleri ve Bulaşma Şekli

Etmenler:

Toprak kökenli mantarlar (Rhizoctonia, Pythium, Fusarium, Phytophthora).

 

Bulaşma Yolları:

• Hastalıklı toprak ve bitki artıkları (mantar sporları toprakta uzun yıllar canlı kalabilir).

• Sulama suyu ve alet-ekipmanlarla taşınma.

• Aşırı sulama, drenaj eksikliği veya yoğun ekim.

• Yüksek nem ve sıcaklık, hastalığın en önemli tetikleyicileridir.

 

⚠️ 4. Gelişmeyi Teşvik Eden Faktörler

Faktör	Etkisi
Aşırı nem ve yetersiz drenaj	Sporların hızla yayılmasını sağlar
Aşırı azotlu gübreleme	Bitki dokusunu yumuşatır, hastalık girişini kolaylaştırır
Sık ekim	Hava sirkülasyonunu azaltır
Yüksek sıcaklık (20–30 °C)	Rhizoctonia ve Fusarium gelişimini artırır
Hijyen eksikliği (bulaşık alet, toprak)	Hastalığın yayılmasına yol açar

 

🛠️ 5. Mücadele Yöntemleri

Kök boğaz yanıklığında önleyici tedbirler en etkili yoldur. Aşağıdaki yöntemlerle hastalık önemli ölçüde kontrol altına alınabilir:

 

🌱 A. Kültürel Mücadele

1. Sağlıklı fide kullanın.
   → Sertifikalı ve hastalıksız fide üretim yerlerinden alınmalıdır.

2. Toprak ve sera hijyenine dikkat edin.
   → Bitki artıkları temizlenmeli, yeni dikim öncesi toprak solarizasyonu yapılmalıdır.

3. Aşırı sulamadan kaçının.
   → Sık ama az su yerine, kontrollü sulama tercih edilmelidir.

4. Dikim nöbeti (münavebe) uygulayın.
   → 3–4 yıl aynı alana aynı tür bitkiler ekilmemelidir.

5. İyi drenaj sağlayın.
   → Özellikle tınlı ve ağır topraklarda taban suyu kontrolü önemlidir.

6. Fideleri fazla derine dikmeyin.
   → Kök boğazının toprak altında kalmaması gerekir.

7. Hava sirkülasyonu sağlayın.
   → Sera ve tünellerde iyi havalandırma hastalık riskini azaltır.

 

🧴 B. Kimyasal Mücadele (Koruyucu Uygulamalar)

• Toprak veya fide dezenfeksiyonunda kullanılan bazı etken maddeler:

  • Metalaksil + Mancozeb

  • Propamokarb hidroklorür

  • Fludioxonil

  • Thiram

  • Kaptan

 

🧪 Uygulama zamanı:

• Fide yetiştirme aşamasında tohum ekiminden hemen sonra veya çıkıştan önce,

• Dikimden önce kök boğazı ilaçlı suya daldırma şeklinde,

• Gelişme döneminde hastalık görülürse kök boğazına yönelik toprak ilaçlaması yapılabilir.

 

⚠️ Not: Aşırı ilaç kullanımından kaçınılmalı, etiket dozlarına uyulmalıdır. Kimyasal mücadele, kültürel önlemlerle birlikte daha etkilidir.

 

☀️ C. Solarizasyon (Toprak Fumigasyonu)

• Yaz aylarında toprağın nemlendirilip şeffaf plastikle 4–6 hafta kapatılması yöntemi.

• Toprak sıcaklığı 45–50 °C’ye çıkar, patojenlerin büyük kısmı ölür.

• Organik tarımda da güvenle kullanılabilir.

 

📋 6. Kısa Özet Tablo

Başlık	Bilgi
Etmen	Toprak kökenli mantarlar (Rhizoctonia, Pythium, Fusarium, Phytophthora)
Bulaşma yolları	Bulaşık toprak, su, fide, alet, artan nem
Belirtiler	Kök boğazında kararma, çürüme, solma, devrilme
Riskli dönem	Fide ve erken gelişme dönemi
Mücadele	Hijyen, drenaj, fide dezenfeksiyonu, münavebe, solarizasyon
Kimyasal kontrol	Metalaksil, Propamokarb, Fludioxonil vb.