Azot Formları Nelerdir?

🌿 Azot Formları Nelerdir? (Bitki Beslenmesinde Kritik Üçlü)

Azot (N), bitkilerin temel yapı taşı olan proteinlerin ve yeşil rengi veren klorofilin ana bileşenidir. Toprakta ve gübrelerde bulunan azot, bitkiler tarafından doğrudan kullanılabilen üç ana kimyasal formda bulunur: Nitrat, Amonyum ve Üre (Amid).

Bu üç formun her birinin toprakta hareketliliği, bitki tarafından alınma hızı ve toprağın pH dengesine etkisi farklıdır.

1. Nitrat Azotu (NO3​) ⚡ (Hızlı ve Hareketli)

Nitrat formu, bitkilerin sudan sonra en hızlı aldığı ve metabolize ettiği azot formudur.

• Kimyasal Yapı: Negatif yüklü bir iyondur (Anyon).

• Emilim Hızı: En hızlı emilen azot formudur. Bitki, büyümenin en hızlı olduğu ve anlık besin ihtiyacının yüksek olduğu dönemlerde (özellikle vejetatif gelişimde) bu formu tercih eder.

• Toprakta Hareket: Toprak parçacıkları da negatif yüklü olduğu için, nitrat iyonları toprağa tutunamaz ve su ile birlikte çok hızlı hareket eder.

• Riskleri:

  • Yıkanma (Leaching): Fazla sulama veya yoğun yağışlarda, kök bölgesinin dışına yıkanarak kaybolma riski çok yüksektir.

  • Denitrifikasyon: Su basmış (oksijensiz) topraklarda bakteriler tarafından azot gazına (N2​) dönüştürülerek atmosfere geri kaçabilir.

• Örnek Gübreler: Kalsiyum Amonyum Nitrat (CAN), Potasyum Nitrat.

2. Amonyum Azotu (NH4​) 🛡️ (Yavaş ve Tutunur)

Amonyum formu, bitkinin daha stabil bir şekilde uzun vadede kullanabileceği azot kaynağıdır.

• Kimyasal Yapı: Pozitif yüklü bir iyondur (Katyon).

• Emilim Hızı: Nitrata göre daha yavaş emilir. Pozitif yüklü olduğu için topraktaki negatif yüklü kil ve organik maddelere tutunur.

• Toprakta Hareket: Toprakta hareketliliği çok düşüktür. Yıkanma riski azdır, bu nedenle taban gübrelemede (ekimle birlikte) veya sulu tarım dışındaki yerlerde kullanımı daha güvenlidir.

• Kullanım Mekanizması (Nitrifikasyon): Amonyum, toprakta bulunan nitrifikasyon bakterileri (özellikle 55°F/13°C üzeri sıcaklıklarda) sayesinde yavaş yavaş Nitrit'e (NO2​) ve sonrasında Nitrat'a (NO3​) dönüştürülerek bitki tarafından kullanılır.

• Örnek Gübreler: Amonyum Sülfat (Şeker Gübre), DAP (Diamonyum Fosfat).

3. Üre Azotu (Amid Formu - NH2​) ⏳ (Öncül Form)

Üre, ticari gübreler arasında en yüksek azot içeriğine (%46 N) sahip olan ve bitkinin kullanabilmesi için dönüşüme ihtiyaç duyan organik bir formdur.

• Kimyasal Yapı: Organik Amid formunda bir bileşiktir (CO(NH2​)2​).

• Emilim Hızı: Yapraktan uygulandığında direkt emilebilse de, topraktan alınabilmesi için dönüşmesi gerekir.

• Dönüşüm Mekanizması: Toprağa atıldıktan sonra, topraktaki üreaz enzimi sayesinde hızla Amonyum'a (NH4​) dönüşür. Amonyum ise yukarıda belirtildiği gibi yavaş yavaş Nitrat'a dönüşür. Bu iki aşamalı süreç üreyi yavaş etkili bir gübre yapar.

• Riskleri: Toprak yüzeyinde bırakıldığında, Amonyum'a dönüşme sırasında amonyak gazı (NH3​) şeklinde havaya karışarak buharlaşma (volatilasyon) kayıpları yaşayabilir. Bu kaybı önlemek için toprağa karıştırılması veya sulanması gerekir.

• Örnek Gübreler: Üre (%46 N).

📊 Özet Karşılaştırma Tablosu

Bu farklı azot formlarının kombinasyonu (Amonyum Nitrat veya kompoze gübreler gibi), bitkinin hem anlık hem de uzun vadeli ihtiyacını karşılayarak daha verimli bir gübreleme stratejisi sunar.