Bitki Büyüme Maddeleri (Bitkisel Hormonlar) Nelerdir?

Bitki büyüme maddeleri, genellikle bitkisel hormonlar veya fitohormonlar olarak adlandırılır. Bunlar, bitkiler tarafından çok düşük konsantrasyonlarda üretilen ve bitki hücrelerinde büyüme, gelişme, farklılaşma ve çevresel uyaranlara tepki gibi fizyolojik süreçleri düzenleyen organik bileşiklerdir.

Bitkisel hormonlar, hayvan hormonları gibi, üretim yerinden (genellikle meristemler, genç yapraklar veya tohumlar) etki yerine taşınarak hedef hücrelerin tepki vermesini sağlar.

🌱 Temel Bitkisel Hormonlar ve İşlevleri

Bitkisel hormonlar genellikle büyümeyi teşvik edenler ve büyümeyi engelleyenler olarak iki ana gruba ayrılır.

1. 📈 Büyümeyi Teşvik Eden Hormonlar

A. Oksinler (Auxins)

• Temel İşlev: Hücre uzamasını (özellikle gövde ve koleoptilde) teşvik eder. Apikal dominans (uç tomurcuğun baskınlığı) ve kök oluşumunda (adventif kökler) kritik rol oynar.

• En Yaygın Form: İndol-3-asetik asit (IAA).

• Kullanım: Çelikle çoğaltmada köklenme tozu olarak kullanılır.

B. Giberellinler (Gibberellins - GAs)

• Temel İşlev: Hücre uzamasını ve hücre bölünmesini artırarak gövde uzamasını sağlar. Tohum çimlenmesini başlatır ve meyve büyüklüğünü (özellikle çekirdeksiz üzümde) artırır.

• Kullanım: Tohumlarda dormansiyi kırmak ve meyve kalitesini/büyüklüğünü artırmak için ticari olarak kullanılır.

C. Sitokininler (Cytokinins)

• Temel İşlev: Hücre bölünmesini (sitokinez) teşvik eder. Yan tomurcukların gelişimini (apikal dominansı kırarak) uyarır ve yaprak yaşlanmasını (senesens) geciktirir.

• Kullanım: Doku kültüründe (mikro çoğaltım) yeni sürgün oluşumunu teşvik etmek için kullanılır.

2. 📉 Büyümeyi Engelleyen ve Stres Tepkisi Hormonları

D. Absisik Asit (Abscisic Acid - ABA)

Temel İşlev: Büyümeyi yavaşlatır ve stres tepkilerinde merkezi rol oynar. Stomaların kapanmasını

tetikleyerek su kaybını (kuraklık stresi) önler. Tohum ve tomurcuk dormansisinin (uyku hali) korunmasında önemlidir.

• Kullanım: Kuraklığa veya soğuğa dayanıklılığı artırma çalışmalarında araştırılır.

E. Etilen (Ethylene)

• Temel İşlev: Gaz formunda bir hormondur. Meyve olgunlaşmasını ve yaprak yaşlanmasını/dökülmesini (senesens/absisyon) teşvik eder. Bitkilerde stres (yaralanma, su baskını, kuraklık) tepkisi olarak üretilir.

• Kullanım: Meyvelerin (muz, narenciye) hasat sonrası olgunlaştırılması için ticari olarak kullanılır.

3. 🆕 Yeni veya İkinci Derece Hormon Grupları

Bunlar, son yıllarda önemi anlaşılan ve temel hormonlarla etkileşim halinde olan diğer düzenleyicilerdir:

• Jasmone Asitleri (Jasmonates): Böcek zararlılarına ve patojenlere karşı bitkinin savunma mekanizmalarını aktive eder.

• Brassinosteroidler: Hücre uzamasını ve bölünmesini, vasküler farklılaşmayı ve tohum çimlenmesini teşvik eden steroid yapılı hormonlardır.

• Salisilik Asit (SA): Patojenlere karşı bitkinin sistemik kazanılmış direncini (SAR) tetikleyerek hastalıklara karşı dayanıklılığını artırır.