Azot Elementinin Fonksiyonları Nelerdir?
Azot (N), bitkisel üretimin'motor gücü' olarak kabul edilir. Bitkiler kuru maddelerinin yaklaşık %1-5'ini azottan oluşturur. Bu oran küçük görünse de, azotun yönettiği fizyolojik süreçler devasadır. Çiftçiler arasında genellikle'dal dölü' veya'yeşil aksam gübresi' olarak bilinir.
İşte azot elementinin bitki fizyolojisindeki temel fonksiyonları, eksikliği ve fazlalığının yarattığı etkiler:
Tarımın Lokomotifi: Azot (N) Elementinin Bitkideki Kritik Fonksiyonları
Azot, bitkinin sadece büyümesini değil, hayatta kalmasını sağlayan en temel yapı taşlarının merkezinde yer alır.
1. Vejetatif Gelişimin Mimarıdır (Yeşil Aksam)
Azotun en görünür etkisi, bitkinin toprak üstü aksamındadır.
-
Görevi: Kökten alınan azot, sürgün oluşumunu, gövde uzamasını ve yaprak genişlemesini teşvik eder. Bitkinin'boy atmasını' sağlayan ana elementtir.
-
Sonuç: Yeterli azot alan bitkiler gür, koyu yeşil ve geniş yapraklı olur. Bu da daha fazla güneş ışığı yakalamak (fotosentez paneli) demektir.
2. Fotosentezin Kalbidir (Klorofil)
Bitkiye yeşil rengini veren ve güneş enerjisini kimyasal enerjiye (şekere) çeviren pigment Klorofil'dir.
-
Kimyasal Bağ: Klorofil molekülünün merkezinde Magnezyum (Mg) atomu bulunur, ancak bu magnezyumu çevreleyen halka 4 adet Azot (N) atomundan oluşur.
-
Önemi: Azot yoksa klorofil sentezlenemez. Klorofil yoksa fotosentez durur ve bitki aç kalarak sararır.
3. Protein ve Amino Asitlerin Yapı Taşıdır
Canlılığın temeli proteinlerdir. Proteinlerin yapı taşı ise Amino Asitlerdir.
-
Görevi: Azot, amino asitlerin moleküler yapısında mutlaka bulunur. Bitki topraktan aldığı inorganik azotu (NO3 veya NH4), kendi bünyesinde organik azota (proteine) çevirir.
-
Kaliteye Etkisi: Özellikle buğdayda ekmeklik kaliteyi belirleyen Gluten, bir proteindir ve doğrudan azotlu gübrelemeye bağlıdır.
4. Genetik Şifre ve Üreme (DNA ve RNA)
Bitkinin tüm genetik bilgisini taşıyan ve yeni hücrelerin nasıl yapılacağını söyleyen DNA ve RNA moleküllerinin yapısında azot bazları (Adenin, Guanin, Sitozin, Timin) bulunur.
-
Önemi: Azot eksikliğinde hücre bölünmesi yavaşlar veya durur; çünkü bitki genetik materyalini kopyalayamaz.
Azot Dengesi: Eksiklik ve Fazlalık Arasındaki İnce Çizgi
Azot, yönetimi en zor elementtir çünkü toprakta çok hareketlidir (yıkanabilir veya uçabilir).
A. Azot Eksikliği Belirtileri
Bitkilerde azot mobil (hareketli) bir elementtir. Toprakta azot bitince, bitki yaşlı yapraklardaki azotu söküp, hayatta kalması için daha önemli olan tepe sürgünlerine (genç yapraklara) taşır.
-
Belirti: Bu yüzden sararma (kloroz) daima en yaşlı alt yapraklardan başlar.
-
Görünüm: Bitki cılız kalır, yapraklar küçülür, erken olgunlaşma (zoraki tohum bağlama) görülür.
B. Azot Fazlalığı (Toksisite ve Zararlar)
'Çok gübre çok verimdir' mantığı azot için geçerli değildir. Aşırı azotun zararları şunlardır:
-
Gevşek Doku ve Hastalık: Hücre duvarları incelir, dokular suyla dolar (gevşek yapı). Bu durum bitkiyi böcekler ve mantari hastalıklar için'yumuşak bir hedef' haline getirir.
-
Yatma (Lodging): Tahıllarda saplar uzar ama zayıf kalır. Rüzgar veya yağmurda bitkiler yere yatar, hasat zorlaşır.
-
Çiçek Dökümü: Bitki sürekli boya gitmeye odaklandığı için ('Vejetatif' dönemde takılı kalır), neslini devam ettirmeyi (çiçek ve meyve vermeyi) unutur veya erteler.
-
Geç Olgunlaşma: Hasat süresi uzar, ürün'yeşil' kalır.
Toprakta Azot Formları: Bitki Hangisini Sever?
Bitkiler havadaki serbest azotu (N2) doğrudan kullanamazlar (Baklagiller hariç). Topraktan iki formda alabilirler:
-
Nitrat (NO3−): Bitkilerin en hızlı ve kolay aldığı formdur. Ancak toprakta eksi yüklü olduğu için toprağa tutunamaz, sulama ile kolayca yıkanıp gider.
-
Amonyum (NH4+): Artı yüklüdür, toprağa tutunur. Bitki bunu aldığında bünyesinde işlemek için enerji harcar ama daha uzun süre toprakta kalır.
İdeal Olan: Bitki beslemede genellikle Nitrat ve Amonyum formlarının dengeli olduğu gübreler (Örn: Amonyum Nitrat - %33 veya %26) tercih edilir.
Sonuç
Azot, bitkisel üretimin gaz pedalidir. Dozunda basarsanız sizi hedefe götürür, fazla basarsanız yoldan çıkarır.