Ayçiçeğinde Rhizopus Tabla Çürüklüğü Hastalığı Nedir?

Ayçiçeğinde Rhizopus Tabla Çürüklüğü Hastalığı (Rhizopus Head Rot), özellikle ayçiçeği yetiştiriciliğinde hasat öncesi dönemde, büyük ekonomik kayıplara yol açabilen önemli bir mantar hastalığıdır. Hastalığa neden olan etmen, yaygın bir küf mantarı olan Rhizopus cinsine ait türlerdir, en yaygın olarak Rhizopus arrhizus (eski adıyla R. oryzae ve R. stolonifer de görülebilir) enfeksiyona yol açar.

🌻 Rhizopus Tabla Çürüklüğü Nedir?

Bu hastalık, ayçiçeği tablasının (baş kısmının) olgunlaşma aşamasında hasat öncesi veya hemen hasat sırasında enfekte olmasıyla başlar. Diğer tabla çürüklüklerinden farklı olarak, Rhizopus genellikle ikincil bir patojen olarak, bitkinin zaten hasar görmüş veya stres altındaki dokularını enfekte eder.

🔍 Belirtileri (Semptomları)

Rhizopus Tabla Çürüklüğü, tablasının arka yüzeyinde ve tohumların üzerinde hızla ilerleyen yumuşak bir çürüme ile karakterizedir.

1. Yumuşak Çürüklük:

   • Enfeksiyon ilk olarak tablasının arka yüzeyinde, genellikle böcek zararı veya mekanik hasar (dolu, kuş zararı) almış bölgelerde başlar.

   • Hızla yayılan çürüklük, tablasının sulu, yumuşak ve kahverengi bir dokuya dönüşmesine neden olur.

2. Karakteristik Küf Gelişimi:

   • Mantarın en belirgin özelliği, nemli ve sıcak koşullar altında çürüyen doku üzerinde oluşan siyah ve beyaz küf yapısıdır.

   • Beyaz, pamuksu görünümlü miselyum, tablasının arka yüzeyinde ve tohumlar arasında hızla gelişir.

   • Bu beyaz miselyum üzerinde, mantarın üreme yapıları olan ve siyah noktacıklar şeklinde görünen Sporangia (spor keseleri) oluşur. Bu siyah noktacıklar, hastalığın ayırt edici görsel özelliğidir.

3. Tohum Hasarı:

   • Çürüklük tohumlara yayıldıkça tohumlar sulanır, küflenir ve renk değiştirir. Tohumlar hasat için uygun olmaz.

4. Koku: Şiddetli çürüme sonucunda, genellikle sirke veya fermantasyon sürecine benzer ekşi bir koku yayılır.

🦠 Nedenleri ve Gelişim Koşulları

Rhizopus mantarı, toprakta, havada ve bitki artıklarında yaygın olarak bulunan bir küftür. Enfeksiyonun başlaması, genellikle bir ön hasara ve uygun çevre koşullarına bağlıdır.

1. Hastalık Kaynağı ve Giriş Yolu

• İkincil Patojen: Rhizopus, sağlam ve sağlıklı ayçiçeği dokusunu nadiren enfekte eder. Genellikle kuş, böcek, dolu veya mekanik aletler nedeniyle oluşan yaralanmalar ve hasarlar yoluyla bitkiye girer.

• Sporlar: Mantar sporları (Sporangiosporlar) hava akımlarıyla ve böceklerle taşınır.

2. Çevresel Koşullar (Kritik Faktörler)

• Sıcaklık: Hastalık, yüksek sıcaklıkları sever. Özellikle $25-30^\circ\text{C}$ arasındaki sıcaklıklar, mantarın hızla gelişmesi için idealdir.

• Nem: Yüksek nem ve uzun süreli tabla ıslaklığı, mantarın sporlarının çimlenmesini ve hızla yayılmasını tetikler.

• Fizyolojik Olgunluk: Hastalık, genellikle tabla süt veya hamur olgunluğu aşamasındayken (yani nispeten yüksek nem içeriğine sahipken) daha şiddetli görülür.

🛡️ Mücadele Yöntemleri

Rhizopus, hızlı yayılımı ve ikincil patojen yapısı nedeniyle, mücadelede öncelikle yaralanmaların önlenmesine ve tablo ıslaklığının azaltılmasına odaklanılmalıdır.

1. Kültürel ve Fiziksel Mücadele

• Zarar Kontrolü (Öncelik):

  • Böcek Mücadelesi: Ayçiçeği tablasına zarar verebilecek böcekler (özellikle ayçiçeği kurdu gibi) ile mücadele ederek mantarın giriş kapılarının oluşumu engellenmelidir.

  • Kuş Kontrolü: Kuşların tabloya zarar vermesini önleyici önlemler alınmalıdır.

  • Hasar Önleme: Tarımsal aletlerin tabla dokusuna zarar vermesi engellenmelidir.

• Hava Sirkülasyonu: Tarlada nemin birikmesini önlemek için uygun bitki sıklığı kullanılmalıdır.

• Hasat Zamanı: Tabla tam olarak olgunlaştığında, çok nemli olmayan bir havada hızlıca hasat yapılmalıdır. Hasat sonrası tablasının nemli kalması engellenmelidir.

2. Kimyasal Mücadele

Rhizopus, genellikle hasat öncesi çok hızlı geliştiği ve ikincil enfeksiyon olduğu için, kimyasal fungisit uygulamaları diğer tabla çürüklüklerine (özellikle Sclerotinia) karşı yapılan koruyucu ilaçlamalar kadar etkili olmayabilir.

• Fungisitler: Eğer bölgede Rhizopus ciddi bir sorunsa, olgunlaşma döneminde hasar sonrası koruyucu amaçlı geniş spektrumlu fungisitler kullanılabilir. Ancak bu, genellikle diğer mantari hastalıklara yönelik genel bir koruma planının parçası olarak uygulanır.

• Depolama: Hasat edilen tablaların uygun kurutulması ve serin, kuru bir ortamda depolanması, mantarın hasat sonrası yayılımını kesinlikle engeller.

Özetle, Rhizopus Tabla Çürüklüğünden korunmanın anahtarı, tablasındaki yaralanmaları en aza indirmek ve nemli, sıcak koşulların etkilerini azaltmaktır.