Ayçiçeğinde Phoma Yanıklık Hastalığı Belirtileri, Nedenleri Ve Müc.

Ayçiçeğinde Phoma Yanıklık Hastalığı (Phoma Blight veya Phoma Stem Spot), ayçiçeği yetiştiriciliğinde önemli bir sorundur. Hastalığa neden olan mantar, genellikle Phoma macdonaldii (eski adıyla Phomopsis helianthi'ye bağlı olarak da değerlendirilirdi, ancak Phoma macdonaldii terimi bu hastalığı daha spesifik olarak ifade eder) olarak bilinir.

Bu hastalık, bitkinin sapında ve tablasında ciddi zararlar oluşturarak verim kaybına yol açar.

🌻 Ayçiçeği Phoma Yanıklığı Nedir?

Hastalık etmeni olan Phoma macdonaldii mantarı, bitkinin gövdesinde ve yapraklarında koyu renkli, belirgin lekeler oluşturur ve ilerleyen dönemde bitkinin su iletimini engelleyerek erken ölümüne neden olur.

🔍 Belirtileri (Semptomları)

Phoma yanıklığı belirtileri genellikle çiçeklenme döneminden sonra ortaya çıkar ve bitkinin farklı kısımlarında farklı şekilde görülür:

1. Yaprak Belirtileri:

   • Hastalık genellikle yaprak kenarlarından başlar.

   • Yaprak kenarlarında koyu kahverengi veya siyah, üçgen şeklinde lekeler oluşur.

   • Bu lekeler hızla ilerleyerek damarlar boyunca yayılarak yaprağın hızla kuruyup yanık bir görünüm almasına neden olur.

2. Sap Belirtileri (En Karakteristik ve Zararlı):

   • Yaprak sapının gövdeye bağlandığı yerde (koltuk altında) koyu kahverengi veya siyah bir leke oluşur.

   • Bu leke, aşağı doğru ilerleyerek sap üzerinde uzun, koyu kahverengi veya siyah çizgiler/lekeler oluşturur.

   • Lekeler zamanla genişler ve sapın çevresini sararak iletim demetlerini (su ve besin taşıyan dokular) tıkar.

   • Sapın hastalıklı kısmı genellikle kolay kırılır hale gelir.

3. Tabla (Baş) Belirtileri:

   • Şiddetli enfeksiyonlarda tabla arkasında kahverengi-siyah lekeler oluşur.

   • Enfeksiyon, tohum dolumu sırasında tablasının erken kurumasına ve tohum kalitesinin düşmesine neden olur.

🦠 Nedenleri ve Hastalık Çemberi

Phoma yanıklığı, topraktan ve hastalıklı bitki artıklarından bulaşır ve çevresel koşullar yayılımını hızlandırır.

1. Hastalık Kaynağı

• Bitki Artıkları: Mantar, en önemli kaynak olan enfekte ayçiçeği sapları ve tablaları üzerinde Pycnidium (üreme yapıları) formunda kışı geçirir ve uzun süre canlı kalır.

• Tohum: Tohumla taşınma riski de bulunmaktadır.

2. Yayılma ve Enfeksiyon

• Rüzgar ve Yağmur: Kışı geçiren mantar yapıları (Pycnidium) uygun nem ve sıcaklıkta sporlarını (konidyum) üretir. Bu sporlar yağmur sıçraması ve rüzgar ile sağlıklı bitkilere taşınır.

• Giriş Yolu: Sporlar genellikle yaprak kenarlarından veya yaralanmalardan bitkiye girerek enfeksiyonu başlatır.

• Çevresel Koşullar:

  • Yağış: Özellikle çiçeklenme döneminde yoğun yağışlı ve nemli hava koşulları, spor oluşumu ve yayılımı için idealdir.

  • Sıcaklık: Hastalık, genellikle ılık koşulları (ortalama $20-25^\circ\text{C}$) sever.

🛡️ Mücadele Yöntemleri

Phoma yanıklığı ile mücadelede, toprakta kalan enfeksiyon kaynaklarını yok etmeye yönelik kültürel önlemler ve kimyasal koruma esastır.

1. Kültürel Mücadele (Önleme)

• Ekim Nöbeti (Rotasyon): Konukçu olmayan bitkilerle (özellikle tahıllar: buğday, arpa, mısır) en az 3-4 yıllık münavebe yapılmalıdır. Bu, tarladaki inokulum (bulaşma kaynağı) yoğunluğunu önemli ölçüde azaltır.

• Hasat Artıklarının Yönetimi: Hastalığın en önemli kaynağı olan hastalıklı sap ve tabla kalıntıları, mantarın yüzeye çıkıp spor üretmesini engellemek için derin sürümle gömülmelidir.

• Tohum Kontrolü: Hastalıktan ari, sertifikalı tohum kullanılmalıdır.

• Hava Sirkülasyonu: Aşırı sık ekimden kaçınılarak bitkiler arasında yeterli hava sirkülasyonu sağlanmalıdır. Bu, yaprak ıslaklık süresini azaltır.

2. Kimyasal Mücadele (Fungisitler)

• Zamanlama: Kimyasal mücadele, genellikle koruyucu amaçlı yapılır ve çiçeklenme dönemi başlangıcı (genellikle $R_5$ dönemi) hastalığın yoğun olduğu bölgelerde en kritik uygulama zamanıdır.

• Uygulama Alanı: İlaçlama, mantarın yaprak kenarlarından gövdeye inmesini engellemek için yapılmalıdır.

• Kullanım: Piyasada Phoma'ya karşı ruhsatlı ve etkili olan sistemik veya kontak etkili fungisitler kullanılmalıdır. Özellikle yoğun yağış beklenen dönemlerde ilaçlamanın yapılması faydalıdır.

• Direnç Yönetimi: Farklı etki mekanizmasına sahip fungisitlerin dönüşümlü olarak kullanılması, mantarda direnç gelişimini engeller.

Özetle, Phoma Yanıklığı ile mücadelede başarı, doğru ekim nöbeti ve kritik çiçeklenme döneminde uygulanan koruyucu kimyasal mücadele ile sağlanır.