Ayçiçeğinde Beyaz Çürüklük Hastalığı Nedenleri Ve Çözümü

Ayçiçeğinde Beyaz Çürüklük Hastalığı, Sclerotinia sclerotiorum adlı mantarın neden olduğu, ayçiçeği üretiminde en büyük ekonomik kayıplara yol açan hastalıklardan biridir. Bu hastalık, bitkinin farklı dönemlerinde farklı organları enfekte edebilir.

İşte bu hastalığın belirtileri, nedenleri ve mücadele yöntemleri hakkında detaylı bilgiler:

🌻 Ayçiçeği Beyaz Çürüklük Hastalığı Nedir?

Hastalık etmeni olan Sclerotinia sclerotiorum, geniş bir konukçu yelpazesine sahip (400'den fazla bitki türü) ve toprakta uzun yıllar canlı kalabilen dirençli bir mantardır. Ayçiçeğinde genellikle üç farklı şekilde görülür:

1. Kök ve Sap Çürüklüğü (Erken Dönem Enfeksiyonu): Fide ve genç bitki döneminde görülür.

2. Koltuk Çürüklüğü (Orta Dönem Enfeksiyonu): Bitkinin gövdesi ile yaprak koltuğunun birleştiği yerden enfeksiyon başlar.

3. Tabla Çürüklüğü (Geç Dönem Enfeksiyonu): En yaygın ve en zararlı formdur; bitkinin tablasını (baş kısmını) enfekte eder.

🔍 Belirtileri (Semptomları)

Hastalığın ayçiçeği üzerindeki belirtileri, enfeksiyonun zamanına ve yerine göre değişir:

1. Kök ve Sap Çürüklüğü (Erken Enfeksiyon)

• Genç bitkilerde solgunluk ve ani ölüm görülür.

• Kök boğazında veya sapın alt kısmında suya batmış gibi görünen, sonradan açık kahverengi renge dönen lekeler oluşur.

• Enfekte olmuş sap yarıldığında içinde beyaz, pamuksu mantar tabakası (miselyum) ve bu miselyum içinde siyah, küçük, düzensiz şekilli Sclerot (dayanıklı yapılar) görülür.

2. Tabla Çürüklüğü (Sclerotinia Head Rot)

• Ayçiçeği tablasının arka yüzeyinde kahverengi, sulu bir leke oluşur.

• Leke hızla yayılarak tüm tablayı çürütür ve baş kısmının yumuşak bir kıvama gelmesine neden olur.

• Nemli koşullarda, çürüyen doku üzerinde karakteristik beyaz, pamuksu miselyum tabakası oluşur.

• Hastalığın ilerleyen aşamalarında, tabla dokusu tamamen parçalanır ve tabla ile tohumların arasında ve tablasının dış yüzeyinde siyah, kömür benzeri Sclerot yapıları oluşur. Bu sclerotlar, hasat sırasında toprağa düşerek gelecek yıllar için enfeksiyon kaynağı olur.

🦠 Nedenleri ve Hastalık Çemberi

Hastalığın ana kaynağı ve gelişimini tetikleyen koşullar şunlardır:

1. Hastalık Kaynağı: Sclerotlar

• Sclerotlar: Mantarın toprakta ve hastalıklı bitki artıklarında yıllarca (5-10 yıl) canlı kalmasını sağlayan siyah, dayanıklı yapılardır.

• Birincil Enfeksiyon: Enfeksiyon iki yolla başlar:

  • Toprak Kaynaklı Enfeksiyon: Sclerotlar uygun nem ve sıcaklıkta çimlenerek Apotecium (küçük, mantar benzeri yapılar) oluşturur. Bu yapılar Ascospor adı verilen sporları rüzgarla bitkiye taşır (özellikle tabla enfeksiyonlarında etkilidir).

  • Misel Kaynaklı Enfeksiyon: Toprakta çimlenen sclerotlar, direkt olarak bitki kök boğazına saldırabilir (erken dönem enfeksiyonları).

2. Çevresel Koşullar

• Nem: Sporların çimlenmesi ve enfeksiyonun yayılması için yüksek toprak nemi ve uzun süreli yaprak/tabla ıslaklığı esastır. Yağışlı veya yoğun çiğli dönemler hastalığı tetikler.

• Sıcaklık: Patojen, genellikle ılık koşulları sever (ideal sıcaklık $18-25^\circ\text{C}$ arası).

• Konukçu: Ayçiçeği dışında kanola, soya fasulyesi, fasulye, patates gibi birçok bitki de konukçudur, bu da tarladaki inokulum (bulaşma kaynağı) miktarını sürekli yüksek tutar.

🛡️ Mücadele Yöntemleri

Beyaz Çürüklük ile mücadele, hastalığın toprakta canlılığını koruması nedeniyle zorludur ve entegre bir yaklaşım gerektirir.

1. Kültürel Mücadele (En Önemli Adım)

• Ekim Nöbeti (Rotasyon): Konukçu olmayan bitkilerle (özellikle tahıllar: buğday, arpa, mısır) en az 4-5 yıllık münavebe yapılmalıdır. Bu, topraktaki sclerot yoğunluğunu azaltır.

• Sclerot Kontrolü: Hasat sırasında tablası hastalıklı olan bitkiler ayrı toplanmalı veya tarladan uzaklaştırılmalıdır. Sclerotların toprağa karışmasını önlemek kritik öneme sahiptir.

• Derin Sürüm: Sclerotların yüzeye çıkmasını ve spor oluşturmasını engellemek için derin sürüm faydalı olabilir, ancak bu konuda farklı görüşler mevcuttur.

• Sık Ekimden Kaçınma: Sık ekim, hava sirkülasyonunu azaltır ve yaprak ıslaklığını uzatır; bu nedenle havalanmayı artıracak uygun ekim sıklığı tercih edilmelidir.

2. Biyolojik Mücadele

• Antagonist Fungus Kullanımı: Coniothyrium minitans gibi bazı biyolojik etmenler, toprakta bulunan Sclerot yapılarını parazitleştirerek onların canlılığını kaybetmesine neden olur. Ticari biyolojik preparatlar kullanılabilir.

3. Kimyasal Mücadele

Kimyasal mücadele genellikle tabla çürüklüğüne karşı koruyucu amaçla yapılır ve zamanlama çok önemlidir:

• Fungisit Uygulaması: İlaçlama, ayçiçeğinin çiçeklenme başlangıcında (tipik olarak %25-50 çiçeklenme dönemi) yapılmalıdır. Bu dönemde tabloya ulaşan sporları engellemek amaçlanır.

• Kullanım: Piyasada Sclerotinia'ya etkili, uygun ruhsatlı fungisitler kullanılmalı ve direnç gelişimini önlemek için farklı etki mekanizmasına sahip ürünler dönüşümlü olarak uygulanmalıdır.