Ayçiçeğinde Sclerotinia Çürüklüğü Hastalığı Belirtileri Ve Nedenleri

Ayçiçeğinde Sclerotinia Çürüklüğü Hastalığı (Sclerotinia Rot), ayçiçeği üretiminde en büyük ekonomik zararlara yol açan bir hastalıktır. Bu hastalığa neden olan mantar, Sclerotinia sclerotiorum'dur ve bitkinin farklı kısımlarını enfekte ederek farklı formlarda belirtiler gösterir.

🦠 Hastalık Etmeni ve Formları

Hastalık etmeni Sclerotinia sclerotiorum'dur. Mantar, bitkinin farklı gelişme dönemlerinde ve farklı organlarında enfeksiyon yaparak üç ana forma ayrılır:

1. Erken Dönem Kök ve Sap Çürüklüğü (Sclerotinia Root Rot/Stem Rot): Genç bitkileri ve kök boğazını enfekte eder.

2. Koltuk Çürüklüğü (Axil Rot): Yan dalların ve yaprak saplarının gövdeye bağlandığı yerden enfeksiyon başlar.

3. Tabla Çürüklüğü (Sclerotinia Head Rot): Çiçeklenme sonrası tablası enfekte eder, en yaygın ve yıkıcı formdur.

 

🔍 Belirtileri (Semptomları)

Hastalığın belirtileri enfeksiyonun başladığı yere göre farklılık gösterir:

 

1. Kök ve Sap Çürüklüğü (Erken Dönem Enfeksiyon)

• Solgunluk ve Ölüm: Genç bitkilerde veya fidelerde solgunluk başlar ve hızla ani ölüme (çökertene benzer) yol açar.

• Kök Boğazı Lekesi: Bitkinin kök boğazı veya sapın alt kısmında suya batmış gibi görünen, zamanla açık kahverengi renge dönen bir leke oluşur.

• İç Yapı: Enfekte olmuş sap boyuna kesildiğinde, öz (merkez) kısmında beyaz, pamuksu mantar tabakası (miselyum) ve bu miselyum içinde siyah, düzensiz şekilli ve sert dinlenme yapıları olan sklerotlar görülür.

 

2. Tabla Çürüklüğü (Geç Dönem Enfeksiyon)

Bu, Sclerotinia'nın ayçiçeğinde neden olduğu en önemli ve en yıkıcı belirti şeklidir.

• Tabla Arkasında Leke: Tablasının arka yüzeyinde (bitkinin arkaya bakan yüzü) genellikle kahverengi-gri, sulu bir leke oluşur.

• Yumuşak Çürüme: Leke hızla yayılır ve tabla dokusunu yumuşak, süngerimsi bir kütle haline getirerek çürütür.

• Beyaz Küf ve Sklerotlar: Nemli koşullarda, çürüyen doku üzerinde yoğun bir beyaz, pamuksu miselyum tabakası gelişir. Bu miselyumun içinde ve tohumların arasında, kömür benzeri siyah, sert sklerotlar oluşur.

• Tohum Hasarı: Sklerotlar tohumların arasına karışır. Enfekte tohumlar hasar görür, verim ve yağ kalitesi düşer.

 

🦠 Nedenleri ve Hastalık Çemberi

Sclerotinia, hayatta kalma ve enfeksiyon yayma stratejisi nedeniyle zorlu bir hastalıktır.

 

1. Hastalık Kaynağı: Sklerotlar

• Dayanıklı Yapılar: Mantar, toprakta ve hastalıklı bitki artıklarında sklerot adı verilen siyah, sert, dayanıklı yapılar halinde 5-10 yıl canlı kalabilir.

• Çok Geniş Konukçu Yelpazesi: Ayçiçeği dışında kanola, soya fasulyesi, fasulye ve birçok sebze gibi 400'den fazla bitki türünü enfekte edebilir. Bu durum, tarladaki inokulum (bulaşma kaynağı) miktarının sürekli yüksek kalmasına neden olur.

 

2. Enfeksiyon Yolları

Sclerotinia enfeksiyonu iki temel yolla gerçekleşir:

• Ascospor (Tabla Enfeksiyonu): Topraktaki sklerotlar uygun nem ve sıcaklıkta çimlenerek apotecium (küçük, mantar benzeri yapılar) oluşturur. Bu yapılar, Ascospor adı verilen sporları rüzgarla ayçiçeği tablasının çiçeklenen kısımlarına taşır.

• Misel (Kök Enfeksiyonu): Toprak yüzeyine yakın çimlenen sklerotlar, direkt olarak bitki kök boğazına saldırabilir ve erken dönemde çürüklüğe yol açar.

 

3. Çevresel Koşullar

• Toprak Nemi: Sklerotların çimlenmesi ve spor üretmesi için yüksek toprak nemi (uzun süreli doygunluk) zorunludur.

• Hava Nemi: Tabla enfeksiyonları için yüksek nem ve serin/ılık sıcaklıklar (ideal $18-25^\circ\text{C}$) kritik öneme sahiptir. Yağışlı ve nemli hava koşulları, hastalığın salgın yapmasını sağlar.

• Tabla Yaşı: Tabla çürüklüğü, genellikle ayçiçeği çiçeklenirken veya hemen sonrasında, tablanın nemli ve fizyolojik olarak hassas olduğu dönemde başlar.

 

🛡️ Sclerotinia Çürüklüğü Mücadele Yöntemleri

En başarılı mücadele, kültürel önlemlerin (ekim nöbeti) ve kimyasal/biyolojik yöntemlerin entegre edilmesini gerektirir.

 

1. Kültürel Mücadele (Toprak İnokulumunu Azaltma)

Kültürel önlemler, hastalığın birincil kaynağı olan sklerotların sayısını ve aktivitesini düşürmeye odaklanır.

• Ekim Nöbeti (Rotasyon): Sclerotinia'nın 400'den fazla konukçusu olduğu için, ekim nöbeti çok önemlidir ancak doğru yapılmalıdır.

  • Ayçiçeği, soya fasulyesi, kanola, ayçiçeği gibi hassas konukçular art arda ekilmemelidir.

  • En az 4-5 yıl süren, buğday, arpa, mısır (konukçu olmayan tahıllar) gibi dirençli bitkilerin bulunduğu uzun rotasyonlar zorunludur.

• Derin Sürüm: Sklerotların toprak yüzeyinden uzaklaştırılması (derine gömülmesi) spor oluşturma (apotecium) ve rüzgarla yayılma yeteneğini azaltır.

• Hava Sirkülasyonu: Tavsiye edilen ekim sıklığına uyulmalıdır. Sık ekimden kaçınmak, tabla ve yaprak çevresindeki nemin azalmasına yardımcı olur, bu da sporların çimlenmesini zorlaştırır.

• Sanitasyon: Hasat sırasında hastalıklı tablaların ve sapların tarladan ayrı toplanması veya imha edilmesi, toprağa yeni sklerotların karışmasını önler.

• Yabancı Ot Kontrolü: Tarlada mantarın ikincil konukçusu olabilecek yabancı otlarla mücadele edilmelidir.

 

2. Biyolojik Mücadele

Biyolojik mücadele, topraktaki sklerotları yok etmeyi hedefler.

• Antagonist Funguslar: Coniothyrium minitans gibi bazı fungisitler, toprakta bulunan sklerotları parazitleştirerek onların canlılıklarını kaybetmelerine neden olur. Bu biyolojik ajanlar, ticari olarak bulunabilir ve toprağa karıştırılarak uygulanır.

 

3. Kimyasal Mücadele (Fungisitler)

Kimyasal mücadele, özellikle tabla çürüklüğüne karşı koruyucu amaçla yapılır ve zamanlama hayati öneme sahiptir.

• Zamanlama: Kimyasal ilaçlama, hastalığın en kritik enfeksiyon dönemi olan çiçeklenme dönemi başlangıcında (tipik olarak %25-%50 çiçeklenme) koruyucu amaçla yapılmalıdır. Bu, rüzgarla gelen sporların çiçek dokusunu enfekte etmesini engellemeyi hedefler.

• Uygulama Alanı: İlaçlama, özellikle tablanın arka yüzeyini ve çiçekleri iyi kaplayacak şekilde yapılmalıdır.

• Fungisit Seçimi: Piyasada Sclerotinia'ya karşı ruhsatlı ve etkili olan sistemik veya geniş spektrumlu fungisitler kullanılmalıdır.

• Tekrarlı Uygulama: Enfeksiyon riskinin (yağış ve nem) çok yüksek olduğu yıllarda, ilk ilaçlamadan yaklaşık 7-10 gün sonra ikinci bir uygulama gerekebilir.

 

Özetle, Sclerotinia ile mücadelede başarı, uzun yıllar süren etkili bir ekim nöbeti ile kritik çiçeklenme dönemindeki doğru fungisit uygulamasının birleştirilmesine bağlıdır.