Kara Pas Etmeni (Uromyces Spp.) Nedir?

Kara Pas Hastalığı, genellikle Uromyces cinsi mantarların neden olduğu, bitkilerin yaprakları ve gövdeleri üzerinde koyu, kabarık, pas benzeri püstüller oluşturan fungal bir hastalıktır. Bu hastalık, özellikle fasulye, bezelye, mercimek ve yonca gibi baklagillerde büyük verim kayıplarına neden olmasıyla bilinir.

🦠 Kara Pas Etmeni (Uromyces spp.) Nedir?

• Hastalık Etmeni: Uromyces cinsine ait fungal türler (örneğin, Uromyces appendiculatus fasulye pası, Uromyces viciae-fabae bakla ve bezelye pası).

• Etkilediği Bitkiler: Başta baklagiller (fasulye, bezelye, soya, mercimek) olmak üzere, bazı süs bitkileri ve diğer tarım ürünlerini etkiler.

• Yaşam Döngüsü: Uromyces türlerinin çoğu, farklı dönemlerde farklı sporlar üreten karmaşık bir yaşam döngüsüne sahiptir. Püstüllerin içindeki sporlar (üredosporlar), rüzgarla taşınarak komşu bitkilere hızla yayılır.

• Kara Pas: Hastalığın ilerleyen aşamalarında, püstüllerin içinde kışlık sporlar olan teliosporlar gelişir. Bu teliosporlar koyu kahverengi veya siyah renkte olduğu için hastalığa Kara Pas adı verilir.

🔎 Belirtileri ve Zararları

Hastalığın ana belirtisi, bitkinin toprak üstü yeşil aksamında (yaprak, gövde, meyve/bakla) püstül adı verilen kabarcıkların oluşmasıdır.

1. Belirtiler

• Püstül Oluşumu: İlk başta yaprağın alt yüzeyinde küçük, kabarık, beyazımsı veya sarımsı noktalar halinde başlar.

• Pas Rengi: Bu noktalar hızla gelişerek patlar ve içinden turuncu, kırmızı-kahverengi veya pas renginde toz (sporlar) çıkar. Bu sporlar elinize değdiğinde pas lekesi gibi görünür.

• Kara Renge Dönüşme: Sezon sonunda, aynı püstüller siyah ve odunsu bir yapıya dönüşür. Bu, mantarın kışlama ve dayanma formudur (telial dönem).

• Yaprak Sarımsı: Püstüllerin etrafındaki yaprak dokusu sararır ve lekeler birleşerek yaprağın kuruyup dökülmesine neden olur.

2. Zararları

• Erken Yaprak Dökümü: Şiddetli enfeksiyon, bitkinin hızla yapraklarını dökmesine neden olur.

• Fotosentez Kaybı: Yaprak yüzeyinin büyük bir kısmının pas püstülleri ile kaplanması, bitkinin fotosentez yapma yeteneğini ciddi şekilde kısıtlar.

• Verim ve Kalite Kaybı: Erken yaprak dökümü ve beslenme yetersizliği, meyve veya baklaların normal büyüklüğe ulaşmasını engeller, verim düşer ve taneler buruşuk, kalitesiz olur.

🌡️ Hastalığın Gelişim Koşulları

Pas hastalıkları, hızlı yayılmaları için belirli nem ve sıcaklık koşullarına ihtiyaç duyar.

• Sıcaklık: Ilık sıcaklıklar ($18-24^{\circ}\text{C}$) mantarın spor üretimi ve çimlenmesi için idealdir.

• Nem: Sporların çimlenmesi ve bitkiyi enfekte etmesi için yaprağın yüzeyinin en az 6-8 saat boyunca nemli kalması gerekir (çiğ veya yağmur).

🛡️ Mücadele Yöntemleri

Kara Pas ile mücadelede, nemi kontrol etmek, dayanıklı çeşitler kullanmak ve koruyucu fungisit uygulamaları esastır.

1. Kültürel Önlemler

• Dayanıklı Çeşit Seçimi: Hastalığa karşı dayanıklı veya toleranslı çeşitlerin kullanılması en etkili ve ekonomik mücadele yöntemidir.

• Ekim Sıklığı: Sık ekimden kaçınılmalı ve sıralar arasında yeterli havalanma sağlanmalıdır. Bu, yaprak ıslaklık süresini azaltır.

• Bitki Artıklarının İmhası: Hastalık etmeni kışı bitki artıklarında geçirebileceği için, hasat sonrası tüm kalıntılar tarladan uzaklaştırılmalı veya derin sürümle gömülmelidir.

• Sulama Zamanı: Sulama, bitkinin gece ıslak kalmasını önlemek için sabah erken saatlerde yapılmalı, böylece yapraklar gün içinde hızla kuruyabilmelidir.

2. Kimyasal Mücadele

• Koruyucu Uygulama: Kimyasal mücadele, hastalık belirtileri ilk görüldüğünde (genellikle vejetasyon döneminin ortalarında) koruyucu amaçla hemen başlatılmalıdır.

• Sistemik Fungisitler: Triazol ve Strobilurin grubu gibi hem koruyucu hem de tedavi edici etkiye sahip sistemik fungisitler yaygın olarak kullanılır.

• Tekrarlama: Hastalığın şiddetine ve hava koşullarına bağlı olarak ilaçlama, kullanılan ilacın etki süresine uygun olarak tekrarlanmalıdır.

Özellikle fasulye pası, nemli iklim bölgelerinde önemli bir sorun teşkil ettiğinden, yerel uzman tavsiyesi alarak doğru mücadele zamanlamasını belirlemek kritiktir.