Sclerotinia Çürüklüğü Nedir?

Sclerotinia Çürüklüğü, tarımsal üretimde görülen ve çok sayıda bitki türünde ciddi zarara neden olan yaygın ve inatçı bir fungal hastalıktır. Bu hastalığın özelliği, mantarın sklerot adı verilen dayanıklı yapılar oluşturmasıdır.

🌼 Sclerotinia Çürüklüğü Nedir?

Hastalığa neden olan etmen, genellikle Sclerotinia sclerotiorum mantarıdır.

• Hastalık Etmeni: Sclerotinia sclerotiorum (Fungal/Mantar).

• Etkilediği Bitkiler: Konukçu yelpazesi 400'den fazla bitki türünü kapsar; özellikle kanola, ayçiçeği, havuç, fasulye, marul, domates, kereviz ve birçok baklagil ile sebze türünde yıkıcıdır.

• Toprak Kaynaklı ve Dayanıklı: Mantar, toprakta ve bitki artıklarında sklerot adı verilen, küçük, siyah, sert, düzensiz şekilli yapılar halinde yıllarca (10 yıla kadar) canlılığını koruyabilir. Bu sklerotlar, mantarın kışlama ve yayılma aracıdır.

🔎 Belirtileri ve Zararları

Hastalık, bitkinin kök boğazı, gövdesi ve bazen de çiçeklenme döneminde ortaya çıkar.

1. Gövde ve Kök Boğazı Belirtileri

• Yumuşak Çürüklük: Enfekte olan gövde veya kök boğazı bölgesinde sulu, yumuşak bir çürüklük başlar. Bu çürüklük hızla yayılarak bitkinin iletim demetlerini tahrip eder.

• Solgunluk ve Ölüm: İletim demetlerinin tahribatı sonucu bitkinin üst kısımlarına su ve besin taşınamaz. Bitki aniden solgunluk gösterir ve kısa sürede, özellikle güneşli ve sıcak havalarda, tamamen kurur.

• Beyaz Küf (Misel): Yüksek nemli ortamlarda (özellikle gövde veya toprak yüzeyinde) çürüyen kısımda yoğun, beyaz, pamuksu mantar tabakası (misel) oluşur.

2. Sklerot Oluşumu (Kritik Teşhis)

• Siyah Yapılar: Beyaz misel tabakasının içinde veya çürümüş gövdenin iç boşluğunda, irili ufaklı, fare dışkısına benzeyen, siyah, sert sklerotlar oluşur. Bu sklerotlar, mantarın gelecekteki enfeksiyon kaynağıdır ve hastalığın kesin teşhisini sağlar.

• Ayçiçeği Zararı: Ayçiçeğinde gövde, kök boğazı ve koçan çürüklüğüne neden olur.

🌡️ Hastalığın Gelişim Koşulları

Sclerotinia, diğer birçok mantar hastalığı gibi nemli ve serin koşulları sever.

• Sıcaklık: $15-25^{\circ}\text{C}$ arasındaki serin ve ılıman sıcaklıklar.

• Nem: Uzun süreli yüksek bağıl nem (en az 48-72 saat) veya yaprak ıslaklığı, mantarın sklerotlardan çıkan sporları (askospor) ile enfeksiyon başlatması için hayati öneme sahiptir.

• Kaynak: İlk enfeksiyon, genellikle toprakta kışlayan sklerotların çimlenmesi sonucu oluşan küçük mantarlardan (apotecium) çıkan sporlarla başlar.

🛡️ Mücadele Yöntemleri

Sclerotinia Çürüklüğü ile mücadele zordur çünkü mantar toprakta yıllarca kalabilir. Mücadele, toprak popülasyonunu azaltmaya ve kritik enfeksiyon dönemlerinde koruma sağlamaya odaklanır.

1. Kültürel Önlemler (En Önemli Adımlar)

• Ekim Nöbeti (Rotasyon): Konukçusu olmayan bitkilerle (örneğin tahıllar: buğday, mısır, çim) uzun süreli (4-8 yıl) ekim nöbeti yapılmalıdır. Hassas bitkilerin art arda ekilmesi, sklerot birikimini artırır.

• Derin Sürüm: Sklerotları 5 cm'den daha derine gömmek, yüzeye çıkıp apotecium oluşturmasını engeller.

• Bitki Yoğunluğu: Bitki sıklığını azaltarak havalanmayı artırmak ve nemi düşürmek.

• Enfekteli Atıkların İmhası: Hastalıklı bitki kalıntıları ve sklerot içeren tüm artıklar tarladan uzaklaştırılmalı veya yakılmalıdır.

2. Biyolojik Mücadele

• Biyolojik Kontrol Ajanları: Toprakta Sclerotinia sklerotlarını parazitleyen veya onlarla rekabet eden faydalı mantarlar (Trichoderma türleri veya Coniothyrium minitans) ticari olarak sklerot popülasyonunu azaltmak için kullanılabilir.

3. Kimyasal Mücadele

• Zamanlama: Kimyasal ilaçlama, hastalık çiçeklenme döneminde (sporların bitkiye bulaşma riski en yüksekken) koruyucu amaçla yapılmalıdır.

• Etken Maddeler: Etkili fungisitler (örneğin dikarboksimid veya benzimidazol grubu) genellikle çiçeklenme başlangıcında uygulanır. Tarla bitkilerinde (kanola, ayçiçeği) uygulama zamanlaması kritik öneme sahiptir.

• Toprak Fumigasyonu: Çok değerli ve yoğun tarım yapılan seralarda, toprak dezenfeksiyonu (fumigasyon) geçici bir çözüm olarak düşünülebilir.

Mücadelede ana hedef, sklerotların topraktan çıkan sporlarının bitkiye bulaşmasını engellemektir.