Bitki Beslemede Rol Alan Makro Ve Mikro Elementler Nelerdir?

Bitki beslemede kullanılan elementler, bitkilerin sağlıklı büyümesi, gelişmesi ve ürün vermesi için mutlak gerekli olan yapı taşlarıdır. Bu elementler, bitkinin ihtiyaç duyduğu miktara göre iki ana gruba ayrılır: Makro (çok ihtiyaç duyulanlar) ve Mikro (az ihtiyaç duyulanlar).

Önemli Uyarı:'Mikro' kelimesi sizi yanıltmasın. Bu elementlere az ihtiyaç duyulması, onların önemsiz olduğu anlamına gelmez. Bir bitkide tüm makro elementler tam olsa bile, tek bir mikro element (örneğin Çinko) eksikse bitki gelişemez. Buna'Minimum Yasası' denir.

İşte bitki beslemenin alfabesi olan o elementler ve görevleri:

1. Makro Elementler (Temel Besinler)

Bitkinin dokusunu oluşturan, enerji üreten ve büyük miktarlarda tüketilen elementlerdir. İkiye ayrılırlar:

A. Birincil Makro Elementler (N-P-K)

Çiftçilerin en çok kullandığı, gübre çuvallarının üzerinde yazan meşhur üçlüdür.

1. Azot (N) -'Dalı Geliştirir'

   • Görevi: Vejetatif gelişimi (yeşil aksamı) sağlar. Yaprak, gövde ve sürgün oluşumu için motor güçtür.

   • Eksikliği: Bitki cılız kalır, yaşlı (alt) yapraklarda sararma başlar.

   • Fazlalığı: Bitki aşırı boya gider, dokusu gevşek olur, hastalıklara ve yatmaya hassaslaşır.

2. Fosfor (P) -'Dölü Geliştirir'

   • Görevi: Enerji transferi (ATP), kök gelişimi, çiçeklenme ve tohum oluşumu için hayati önem taşır.

   • Eksikliği: Kökler zayıf kalır, yapraklarda (özellikle damarlarda) morarma/erguvani renk görülür, çiçek dökümü yaşanır.

3. Potasyum (K) -'Balı Geliştirir'

   • Görevi: Kalite elementidir. Meyvenin rengini, tadını, büyüklüğünü ve raf ömrünü belirler. Ayrıca bitkinin su dengesini (stoma açılıp kapanması) sağlar, soğuğa ve hastalıklara direncini artırır.

   • Eksikliği: Yaprak kenarlarında yanıklıklar oluşur, meyveler tatsız ve küçük olur.

B. İkincil Makro Elementler

Bitki bunlara da yüksek miktarda ihtiyaç duyar ancak genellikle toprakta daha bol bulunurlar veya düzenleyici olarak kullanılırlar.

1. Kalsiyum (Ca):

   • Bitkinin iskeletidir (hücre duvarını sağlamlaştırır). Meyvelerin çatlamasını önler. Eksikliğinde domates ve biberde'Çiçek Burnu Çürüklüğü', elmada'Acı Benek' görülür.

2. Magnezyum (Mg):

   • Klorofilin merkez atomudur (bitkiye yeşil rengini veren maddedir). Magnezyum yoksa fotosentez yoktur.

3. Kükürt (S):

   • Protein sentezi, aroma ve tat (soğan, sarımsak, lahana) için gereklidir. Toprak pH'ını dengelemede yardımcıdır.

2. Mikro Elementler (İz Elementler)

Bitkiler bunlara gram veya miligram seviyesinde ihtiyaç duyar. Ancak eksikliklerinde verim %50'ye kadar düşebilir. Bunlar bitkinin'vitaminleri' gibidir.

1. Demir (Fe):

   • Klorofil sentezi için şarttır. Eksikliğinde en genç (tepe) yapraklarda damarlar yeşil kalırken yaprak sararır (Kloroz). Kireçli topraklarda en sık rastlanan eksikliktir.

2. Çinko (Zn):

   • Büyüme hormonlarını (oksin) tetikler. Eksikliğinde yapraklar küçülür (kamçılaşma/rozetleşme), ağaçlarda sürgünler kısa kalır.

3. Bor (B):

   • Polen tüpü oluşumu ve döllenme için kritiktir. Eksikliğinde çiçek tutumu azalır, meyve içlerinde koflaşma (boşluk) ve şekil bozukluğu olur (Örn: Zeytin, pancar, ayçiçeği çok sever).

4. Mangan (Mn):

   • Demir ile birlikte klorofil oluşumuna ve enzim aktivitesine yardım eder.

5. Bakır (Cu):

   • Fotosentez ve protein sentezinde rol alır. Mantari hastalıklara direnç sağlar.

6. Molibden (Mo):

   • Bitkinin topraktaki azotu kullanabilmesi için gereklidir. Baklagillerde kök yumrusu oluşumu için şarttır.

7. Klor (Cl):

   • Fotosentezde ve kök gelişiminde rol oynar (Doğada bol bulunduğu için eksikliği nadirdir).

Besin Elementlerinin Alınabilirliği ve pH İlişkisi

Toprağa ne kadar gübre atarsanız atın, eğer toprak pH'ı (asitlik/alkalilik) uygun değilse bitki bu elementleri alamaz (kilitlenir). Aşağıdaki diyagramda, hangi pH aralığında hangi elementin bitki tarafından rahatça alınabildiğini görebilirsiniz.

• Yorum: Diyagramda görüldüğü gibi, çoğu makro ve mikro elementin en ideal alınabildiği aralık pH 6.0 - 7.0 (Nötr ve Hafif Asidik) arasıdır.

• Yüksek pH'da (Kireçli Toprak): Özellikle Demir (Fe), Çinko (Zn), Mangan (Mn) ve Fosfor (P) alımı zorlaşır.

• Düşük pH'da (Asidik Toprak): Kalsiyum (Ca), Magnezyum (Mg) alımı zorlaşır; buna karşılık Alüminyum toksisitesi riski artar.

Özet Karşılaştırma: Eksiklik Nerede Başlar?

Bir yaprakta sararma gördüğünüzde eksikliğin hangi elementten kaynaklandığını tahmin etmek için şu kuralı kullanabilirsiniz:

Neden? Bitki hareketli bir element eksik olduğunda (örneğin Azot), hayatta kalmak için bu elementi yaşlı yapraklardan çekip yeni çıkan genç yapraklara gönderir. Bu yüzden önce alt yapraklar sararır. Ancak Demir gibi hantal elementleri taşıyamaz, bu yüzden eksiklik doğrudan yeni çıkan taze yapraklarda görülür.