Domateste Geç Yanıklık Hastalığı (Phytophthora İnfestans)

Domateste Geç Yanıklık Hastalığı (Phytophthora infestans) 🍅😔

Domateste Geç Yanıklık Hastalığı, Phytophthora infestans adı verilen bir oomycete (su küfü) tarafından neden olunur. Bu patojen, aynı zamanda Patates Yanıklığı olarak da bilinir ve dünya çapında domates ve patateste en hızlı yayılan ve en yıkıcı hastalıklardan biridir.

Hastalık, nemli ve serin koşullarda hızla yayılarak tüm mahsulü kısa sürede yok etme potansiyeline sahiptir.

1. Hastalığın Zarar Şekli ve Belirtileri

Phytophthora infestans, bitkinin tüm toprak üstü kısımlarını (yaprak, gövde, meyve) enfekte eder.

A. Yaprak Belirtileri

• İlk Lekeler: Yapraklarda, özellikle kenar ve uç kısımlarda başlayan, sudan ıslanmış gibi görünen, düzensiz şekilli, soluk yeşil lekeler oluşur.

• Hızla Yayılma: Bu lekeler hızla büyüyerek kahverengi-siyah bir renge dönüşür. Lekelerin etrafında, özellikle nemli koşullarda, yaprağın alt yüzeyinde beyaz ve pamuksu bir küf tabakası (mantarın üreme yapıları) gözlenir. Bu küf, hastalığın aktif olarak yayıldığının kesin işaretidir.

• Yaprak Ölümü: Lekeler büyüyüp birleşir ve yapraklar kısa sürede kuruyarak kavrulmuş gibi siyaha döner. Tarla, adeta don vurmuş gibi bir görünüm alır.

B. Gövde ve Sap Belirtileri

• Gövde ve yaprak saplarında koyu kahverengi, siyaha yakın, sulu ve uzun lezyonlar oluşur. Bu lezyonlar gövdeyi çepeçevre sararsa, gövdenin üst kısmı aniden solar ve ölür.

C. Meyve Belirtileri

• Sert Kahverengi Lekeler: Yeşil domates meyvelerinde, sert, pürüzlü, koyu kahverengi veya siyah renkte düzensiz lezyonlar oluşur. Meyve çürür ve pazarlama değerini tamamen kaybeder.

2. Hastalığın Gelişimini Etkileyen Faktörler (Kritik Koşullar)

Geç Yanıklık, soğuk ve nemli hava koşullarını sever:

• Nem: Yüksek bağıl nem (%90 ve üzeri) ve yaprakların ıslak kalması (4 saatten fazla) sporların çimlenmesi için kritik öneme sahiptir.

• Sıcaklık: Hastalık, 18-22C arasındaki nispeten serin havalarda en hızlı ve yıkıcı şekilde yayılır. 25C üzerindeki sıcaklıklar yayılım hızını yavaşlatır.

3. Mücadele ve Tedavi Yöntemleri

Geç Yanıklık, hızla yayıldığı için mücadele koruyucu fungisit uygulamaları ve çevresel yönetime odaklanmalıdır.

A. Kültürel Önlemler (Önleyici)

1. Hastalık Kalıntıları: Hastalıklı domates ve patates bitki kalıntıları tarladan tamamen uzaklaştırılmalı veya derin sürümle gömülmelidir.

2. Münavebe (Ekim Nöbeti): Domates ve patates gibi hassas konukçular, aynı alanda üst üste yetiştirilmemelidir.

3. Sulama Yönetimi: Yaprakların ıslak kalma süresini en aza indirmek için damlama sulama tercih edilmeli ve yağışlı/nemli dönemlerde sulamadan kaçınılmalıdır.

4. Hava Sirkülasyonu: Özellikle seralarda ve sık ekim yapılmış açık alanlarda havalandırma veya budama ile hava akışı artırılmalıdır.

B. Kimyasal Mücadele (Fungisit Uygulamaları)

Kimyasal mücadele, en kritik ve en yaygın yöntemdir.

1. Zamanlama (Erken Başlangıç): İlaçlamaya, hastalık belirtileri görülmeden, hava koşulları uygun hale gelir gelmez (uzun süreli serin ve yağışlı hava tahmini) koruyucu olarak başlanmalıdır.

2. Koruyucu Fungisitler: Mancozeb ve Klorotalonil gibi temas etkili, geniş spektrumlu fungisitler, bitki yüzeyini koruyarak sporların çimlenmesini engeller.

3. Sistemik Fungisitler: Özellikle hastalık yayılmaya başladığında veya risk yüksek olduğunda, Metalaxyl-M, Propamocarb veya Azoksistrobin gibi sistemik (bitki içine nüfuz eden) fungisitler koruyucu ilaçlarla dönüşümlü olarak kullanılmalıdır.

4. Tekrarlama: Fungisit uygulamaları, hava koşullarına ve kullanılan ilacın etki süresine bağlı olarak sık aralıklarla (7-10 gün) tekrarlanmalıdır.

5. Uygulama Tekniği: İlaçlamada, alt yüzeydeki sporları hedef almak için yaprakların alt ve üst yüzeylerinin tamamen kaplanması zorunludur.

Önemli Not: Geç Yanıklık, zamanlamanın en kritik olduğu hastalıktır. 5 gün içinde %100 verim kaybına neden olabileceği için mücadelede gecikme kabul edilemez. Kimyasal uygulamalar için ruhsatlı ilaçlar ve dozajlar hakkında yerel Tarım ve Orman Müdürlüklerine danışılmalıdır.