Asma Gövde Çukurlaşması Belirtileri, Nedenleri Ve Mücadele Yöntemleri

Xiphinema index — üzüm kök ur nematodu veya üzüm fan nematodu olarak da bilinen — bitkilerin köklerinde yaşayan, ektoparazitik (bitki kökünün dışında yaşayan) bir fitonematod türüdür. Bu nematod özellikle asma (Vitis vinifera) bitkilerinde ekonomik olarak önemli zararlara neden olur.

Aşağıda temel bilgiler yer almaktadır:

🧬 Genel Bilgi

• Bilimsel ad: Xiphinema index

• Taksonomi:

  • Alem: Animalia

  • Şube: Nematoda

  • Sınıf: Enoplea

  • Takım: Dorylaimida

  • Aile: Longidoridae

  • Cins: Xiphinema

• Yaygın adı: Üzüm fan nematodu, Üzüm kök nematodu

🧬 1. Xiphinema index’in Morfolojisi

Genel yapı:

• Uzun, ince, şeffaf bir nematoddur.

• Erişkin dişiler yaklaşık 3–4 mm uzunluğundadır (mikroskobik olarak oldukça büyüktür).

• Vücut uçlara doğru incelir; silindirik formdadır.

Baş (ön uç) yapısı:

• Ağız kısmında stilet (veya odontostil) adı verilen sert, iğne benzeri bir organ bulunur.

• Stilet uzunluğu: Yaklaşık 120–150 µm.

• Bitki kök hücre duvarını delerek özsuyunu emer.

• Stilet, aynı zamanda virüs iletiminde anahtar rol oynar; Grapevine fanleaf virus bu yapıya bağlanır.

Yutak (özofagus) yapısı:

• Kaslı ve uzun bir özofagus vardır; bu yapı nematodun sıvı emmesine yardımcı olur.

Dişi üreme organı:

• Dişiler didelfik yapıdadır (iki yumurtalık bulunur).

• Vulva (genital açıklık) vücudun ortasına yakın yer alır.

• Dişiler erkeklerden daha sık görülür; erkekler çoğu zaman nadirdir.

Kuyruk yapısı:

• Kuyruk konik, uç kısmı hafif yuvarlaktır.

• Mikroskobik teşhiste kuyruk şekli tanıda önemlidir.

Yumurtalar:

• Oval, ince kabukludur ve toprakta serbest halde bulunabilir.

🔄 2. Yaşam Döngüsü

1. Yumurta:

   • Dişi nematod yumurtalarını toprağa bırakır.

   • Yumurtalar sıcaklık ve nem koşullarına göre birkaç hafta içinde açılır.

2. Larva evreleri (J1–J4):

   • Yumurtadan çıkan ilk dönem larva (J1) yumurta içinde gelişimini tamamlar.

   • Toprakta dört larva evresi (J2, J3, J4) geçirir.

   • Her larva evresi sonunda deri değişimi (ekdisis) olur.

   • J4 evresinden sonra ergin birey oluşur.

3. Ergin (Yetişkin):

   • Toprakta bitki köklerinin etrafında yaşar.

   • Kök yüzeyine stiletini sokarak beslenir.

   • Ektoparazit olduğu için kökün içine girmez.

   • Yaşam süresi çevresel koşullara göre bir yıldan uzun olabilir.

4. Üreme:

   • Çoğunlukla partenogenez (erkek olmadan üreme) ile çoğalır.

   • Bu nedenle popülasyonlar genellikle dişi ağırlıklıdır.

🌱 Önemli Özellikler

• Xiphinema index sadece beslenerek zararlı olmaz; asıl tehlike üzüm fan yaprak virüsünü (GFLV) taşımasıdır.

• Virüsü stiletinde aylarca, hatta bazen bir yıldan fazla süre taşıyabilir.

• Böylece bir bağdan diğerine bulaşma gerçekleşir.

🌿 Zarar Şekli

• Xiphinema index ektoparazit olarak yaşar, yani köklerin dış kısmında kalır ve stilet adı verilen iğne benzeri organıyla kök hücrelerinden beslenir.

• Bu beslenme sonucu kök uçları:

  • Kalınlaşır,

  • Büyüme durur,

  • Kök sistemi zayıflar.

• Bitkilerde:

  • Gelişme geriliği,

  • Sararma,

  • Su ve besin alımında azalma görülür.

🧫 Viral Taşıyıcılık

• Xiphinema index’in en önemli zararı, üzüm fan yaprak virüsü (Grapevine fanleaf virus, GFLV)’nü vektör olarak taşımış olmasıdır.

• Bu virüs üzüm bağlarında en ciddi viral hastalıklardan biri olan "fan leaf hastalığı"na yol açar.

• Virüs, nematodun stilet bölgesine bağlanır ve uzun süre taşınabilir (yarı kalıcı transmisyon).

🌍 Yayılış Alanı

• Akdeniz ikliminin görüldüğü bölgelerde yaygındır:

  • Güney Avrupa (özellikle İtalya, Fransa, Türkiye)

  • Kuzey Afrika

  • Kaliforniya (ABD)

  • Avustralya ve Güney Amerika'nın bazı bağ alanları

⚙️ Mücadele Yöntemleri

1. Fidelerin temiz olması: Virüsten ve nematoddan ari fidan kullanmak en önemli önlemdir.

2. Toprak analizi: Yeni bağ kurulmadan önce nematod varlığı laboratuvarda test edilmelidir.

3. Nematod dayanıklı anaçlar: Bazı anaçlar Xiphinema index’e karşı daha toleranslıdır (örneğin Ruggeri 140, Freedom).

4. Toprak solarizasyonu: Güneş enerjisi ile toprağın ısısının yükseltilmesi, nematod popülasyonunu azaltır.

5. Kimyasal mücadele: Nematodisitler geçmişte kullanılmış olsa da çevresel nedenlerle artık çoğu ülkede yasaklanmıştır.