Sorhocam.com 2014 yılında Ziraat Mühendisi Arafa KARAÇELEBİ tarafından kurulmuş olup herkesin faydalanabilmesi için ücretsiz olarak hizmet vermektedir.
Ekolojik Tarımda Kontrol Ve Sertifikasyon Sistemi
5. EKOLOJİK TARIMDA KONTROL - SERTİFİKASYON SİSTEMİ VE KARŞILAŞILAN SORUNLAR
- 5.1. Giriş
- 5.2. Kontrol ve Sertifikason Aşamaları
- 5.2.1. Başvuru
- 5.2.2. Anlaşma
- 5.2.3. Kontrol Uygulamaları
- 5.2.4. Rapor yazımı ve sertifikasyon
- 5.3. Teknik Konular
- 5.3.1 Ekolojik tarıma geçiş
- 5.3.2. Tohumlar ve üretim materyalleri
- 5.3.3. Ekolojik tarım girdileri
- 5.3.4. Paralel üretim ve işleme
- 5.3.5. Depolama ve etiketleme
- 5.4. Tarımsal İşletmelerin Bitkisel Üretim Kontrolünde Ekolojik Tarım Açısından Karşılaşılan Sorunları
- 5.4.1. Üreticinin Motivasyonu
- 5.4.2. Tarımsal İşletme İle ilgili Bilgiler, Arazi Planları
- 5.4.3. Tarımsal İşletmenin Bir Bölümünde veya Bazı Parsellerinde Sadece Ekolojik Tarımın Yapılmasının Getirdiği Problemler
- 5.4.4. İşletme Kayıtları
- 5.4.5. İşletme Yapısı
- 5.4.6. Rotasyon
- 5.4.7. Gübreleme
- 5.4.8. Kültürel Uygulamalar
- 5.4.9. Ekolojik Bitki Koruma İlaçları
- 5.4.10. Ekolojik Tohum Ve Fidan Üretimi
5.1. Giriş
Ekolojik (organik) tarım ile ilgili birçok tanım karşınıza çıkarken genel olarak sağlıklı gıdalar üretmek ve doğanın dengesini bozmamak amacıyla bitkisel ve hayvansal üretimin uygun ekolojilerde, kültürel tedbirler, biyolojik mücadele ve doğal gübreleme yoluyla gerçekleştirilen tarım şeklinde tanımlayabiliriz.
İnsanların pazarlarda tanıdığı veya güvendiği satıcılardan alışveriş yapma içgüdüsünde olduğu gibi Avrupa'da da ekolojik tarım yöntemiyle yetiştiricilik yapan çiftliklerden direkt olarak halk yerinde alışveriş yapmaktaydı. Zamanla artan tüketici sayısı ve ürün yelpazesi ara kademelerdeki boşlukları hissettirmiş, kişilerdeki varolan güven mekanizmasını sağlayacak sorumlu kuruluşların yani kontrol ve sertifikasyon şirketlerinin doğmasına neden olmuştur.
Avrupa ve diğer ülkeler kendi kanunları ile bu kuruluşların yapıları ve görevlerini belirlemiştir. Güvenilir, bağımsız olmaları gereken kontrol ve sertifikasyon kuruluşları aynı zamanda ISO 65 (EN4SO11) belgesine de sahip olmaları gerekmektedir.
Kontrol ve sertifikasyon kuruluşları kendisine başvuran kişi ve kuruluş için hizmet veren kuruluş olduğu gibi başta da bahsedildiği üzere tüketicinin garantörüdür
Türkiye'de kontrol kuruluşlarının gelişimi ise ekolojik tarım ürünlerinin Türkiye'de gelişimine paralel seyretmiştir, genişleyen ürün yelpazesinde Türk ürünlerinin Avrupa ithalatçıları için yer almasıyla. bunların Türkiye'de projelendirilmesi ve kontrol edilmesiyle olmuştur.
5.2. Kontrol ve Sertifikason Aşamaları
5.2.1. Başvuru
Bir ürünün ekolojik olarak yetiştirilmesi veya projelendirilmesi düşünüldüğünde ilk aşamada, çevre, yetiştiricilik ekolojisinin ve şartların uygun olduğu bir yöre seçilmelidir. Seçilen bu yörede çiftçilerle girilen temaslar sonucu bunlardan ekolojik tarıma yatkın olanlarından bir çiftçi grubu oluşturulur. Daha sonra ekolojik tarım yönetmelikleri dahilinde üretim yapmak, bunu almak, satmak, işlemek veya ihraç etmek isteyen kişi veya kuruluş mevcut yönetmelikler dahilinde izin almış bir kontrol kuruluşuna başvurur.
Başvuru yapan kuruluşun veya kişinin kontrol edilip sertifikalandırıl masını istediği yer ve araziler için bilgi vermesi gerekir. Bunun için kontrol ve sertifikasyon kuruluşu tarafından istenilen genel dokümanlar şunlardır:
Başvurana ait bilgiler: Kişi kurum adı, teknik ve proje bilgileri
Çiftçi listesi: Çiftçinin adı soyadı, arazi miktarı ve tahmini verim.
Proje veya arazileri belirten haritalar: Çiftçiyle beraber veya çiftçi olmaksızın yapılan arazi ziyaretlerinde doğru araziye gidildiğini sınamak amacıyla istenmektedir.
Çiftçileri ile ilgili anket formları: Bu anket formunda çiftçinin yaptığı zirai uygulamalar (gübrelemede ve ilaçlamada kullanılan materyalin ismi ve kullanım zamanı), tek yıllık bitkiler için rotasyon planı ve bunun için kullanılan tohumlukların temin şekli, hayvan varlığı ve zirai alet ve ekipmanların sayısı ve özelliklerini ve diğer tüm zirai bilgileri içeren formlar.
Çiftçilerle alıcı veya işletme arasında yapılan anlaşmalar: Ekolojik tarım metotlarına göre üretim yapacağını açıklayan, belirten anlaşma alıcı kişilerin isim, adres, telefon,faks numaraları ve alım yerlerinin adresleri
İşletme ile ilgili teknik bilgi: İşletmenin adres, telefon bilgileri yanında işletmenin teknik kapasitesi, işçi sayısı, alet ve ekipmanları ve bunların kapasitelerini içeren teknik bilgilerdir. İhracatçı ve ithalatçı firma ile ilgili teknik bilgi.
5.2.2. Anlaşma
Kontrol kuruluşuna yapılan başvurusu sonrası yıl içerisinde yapılacak çalışmaları içeren bir fiyat teklifi ve anlaşma hazırlanır. Karşılıklı tarafların anlaşması sonucu kontrol çalışmaları başlar.
5.2.3. Kontrol Uygulamaları
Kontrol kuruluşu yılda en az bir kez haberli veya habersiz yapacağı bu kontrollerde daha önceden de açıklandığı gibi, ekolojik üretimi ve ürünün işlemesini "Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Ekolojik metotlarla üretilmesine ilişkin Yönetmelik" ve AB 2092/91 dahilinde kontrol eder.
Ürün çeşidi, yöre özellikleri gibi faktörler, gübre- ilaç uygulaması, hasat ve ürünün işlenmesi ile ilgili riskler belirlenmekte ve buna göre de kontrol tarihleri ve uygulamaları saptanmaktadır. Arazi kontrolü ile proje yöreleri ziyaret edilir ve çiftçilerle görüşmeler yapılır. Amaç; yukarıda istenilen dokümanların ve çiftçilerin yaptığı zirai uygulamaların yönetmeliklere uygunluğunun yerinde incelenmesidir.
Ürünün işlenmesi esnasında işletme kontrolü yapılır. Burada işletmenin şartları, temizlenme koşulları (kullanılan maddeler), fumigasyon gazlarının kullanılıp kullanılmadığı, ürünün işlenmesi sırasında kullanılan ek katkı maddeleri ve bunların özellikleri yerinde incelenir. Ayrıca ürünün depolanması ve işlenmesi esnasında karışma rizikoları, ürüne yapılan müdahaleler, paketleme, etiketleme özellikleri de incelenir.
Çiftçiden ürünün alımından ihracat safhasına kadar olan her aşamadaki muhasebe kayıtları incelenir. Bu yüzden ürünün çiftçiden alımında ayrı bir çiftçi alım defterinin, depolamada ayrı bir depo giriş ve çıkış defterinin yine ayrı tutulması gerekmektedir. Sevk irsaliyeleri, işletme girişi, işleme kayıpları ve ihracat ve buna ait evraklar incelenir.
Hem arazi kontrolü esnasında üründen yaprak numunesi alınarak hem de işletmelerde nihai üründen numune alınarak akredite olmuş bir laboratuarda kalıntı amaçlı analize tabi tutulur.
5.2.4. Rapor yazımı ve sertifikasyon
Bütün bu ziyaret ve teftişler her defasında rapor edilir. Bulunan aykırı kriterler ve tavsiyeler açıklanır. Aykırı kriter bulunmaması, yani yönetmeliklere uygunluğu durumunda işletmeye veya alıcıya ürün ve/veya projeye ait sertifikasyon kararı bildirilir. Ürünlerin satışında yurtiçi olmasında dahili ürün sertifikası, yurtdışı satışında ise ihracat sertifikası tanzim edilir. İthalatçı için AB ve o ülkeye ait olan ithalat sertifikası düzenlenir.
5.3. Teknik Konular
5.3.1 Ekolojik tarıma geçiş
Ekolojik tarıma geçiş periyodu; topraktaki kimyasalların azaltılması, organik maddelerin ve toprak yapısının gelişme şansının, bitki besin maddelerinin miktar ve elde edilebilirliğinin artırılması için gerekli minimum süredir. Geçiş periyodu tarihi yönetmeliğe göre onaylanmamış girdilerin son uygulandığı veya kontrol sözleşmesi imzalandığı gün başlar. Bu süreç arazi koşulları ve arazinin önceki kullanımına ait resmi belgelerin elde edilmesi durumunda kısaltılabilir veya aykırı uygulama ve şartların olmasıdurumunda da uzatılabilir.
Geçiş periyodu süresi; tek yıllık bitkilerde; başlangıçtan 12 ay sonra ekolojik tarıma geçiş ürünü ve en az 24 ay sonra da ekolojik ürün sıfatına hak kazanırken çok yıllık bitkilerde ise en az 36 ay sonra ekolojik ürün sıfatına hak kazanır.
5.3.2. Tohumlar ve üretim materyalleri
Yönetmeliklere göre tohumlar, vejetatif üretim materyalleri ve fidelerin ekolojik orijinli olması gerekir. Bunlar genetik olarak geliştirilemez veya bunların türevleri olamaz. Üretim materyalleri tek yıllık bitkilerde en az 1 ve çok yıllık bitkilerde en az 2 vejetatif jenerasyon boyunca ekolojik Metotlarla üretilmesi gerekir. Eğer üreticiler ekolojik üretim materyali elde edemezse ve elde etmenin mümkün olmadığını kontrol firmasına kanıtlarsa konvansiyonel tohumlar ve üretim materyalleri kullanabilir.
5.3.3. Ekolojik tarım girdileri
Bir ürünün ekolojik metotlarla yetiştiriciliği esnasında kullanılacak tüm girdiler (gübre ve ilaçlar) yönetmeliklerde liste halinde belirtilmiştir. Yine bu ürünlerin işlenmesindeki katkı maddeleri ve diğer aşamalarda izin verilen girdiler içinde geçerli olup listelenmiştir. Liste de yer almayan girdilerin kullanımında mutlaka kontrol ve sertifikasyon kuruluşuna bilgi verilmelidir.
5.3.4. Paralel üretim ve işleme
Yönetmeliklere göre ekolojik üretim için kesin olarak ayrılmış birimlerin kullanılması işleme durumunda ise ekolojik olan ve olmayan işlemlerin kesin ayrılması gerekir. Yetiştiricilikte çok yıllık bitkilerde geçiş periyodu hariç bir çiftlik içinde paralel üretime izin verilmemiştir.
5.3.5. Depolama ve etiketleme
Ekolojik-organik orijinli ürünlerin depolanmasında mümkün olduğunca ürünün mevcut kalitesinin korunması garanti altına alınmalıdır. Diğer ürünlerden kesin bir ayrım yapılmalıdır. Temizlemede ve dezenfeksiyonda yönetmelik dahilinde izin verilmiş maddeler kullanılır.
Paketlemede ise dikkat edilecek husus, paketleme materyalinin ekolojik görüşlere uygun seçilmiş olmasıdır. Paket üzerinde üreticiye ve işletmeciye ait bütün kademeleri ve isimleri belirtilmelidir.
İhraç ürünlerde ise, işleyici, ihracatçı firma ismi, ekolojik tarım işletmecilik sistemine göre üretilmiş ürün ibaresi, gerekirse üretici ismi, onaylayan kontrol organizasyonun ismi, numarası, logosu veya amblemi kullanılır. Eğer ürün bir birleşik ürün ise (pasta, kek peynir gibi) ve bunda da ekolojik olmayan bileşikler varsa bunlar miktar veya yüzde olarak belirtilmelidir.
5.4. Tarımsal İşletmelerin Bitkisel Üretim Kontrolünde Ekolojik Tarım Açısından Karşılaşılan Sorunları
Özellikle ekolojik ürünlerin üretimi aşamasında tarımsal işletmenin kontrolünde karşılaşılan sorunlar şu başlıklarda toplanmaktadır:
- 1. Üreticinin motivasyonu,
- 2. Tarımsal işletme ile ilgili bilgiler, arazi planları,
- 3. Tarımsal işletmenin sadece bir bölümünde ekolojik tarımın yapılmasının getirdiği problemler,
- 4. İşletme Kayıtları (girdi, çıktı, işletmede yapılan işlemlerin kayıtları gibi),
- 5. İşletmenin yapısı,
- 6. Rotasyon,
- 7. Gübreleme,
- 8. Kültürel uygulamalar,
- 9. Ekolojik bitki koruma ilaçları,
- 10. Ekolojik Tohum ve fideler.
Ülkemizde ekolojik tarımın yapılanması yukarda da görüldüğü gibi tavandan tabana ihracat firmalarından tarımsal işletmeye veya üreticiye doğru gelişmiştir. İhracatçı, dışarıdan gelen talebe göre ekolojik üretim yaptıracağı ürüne karar vermiş ve buna göre seçtiği üreticilerle sözleşme yaparak çalışmıştır. Tarımsal işletme bazında ki sorunların bir çoğunun altında bu yapılanma tarzı yatmaktadır.
5.4.1. Üreticinin Motivasyonu
Avrupa'daki gibi ekolojik tarım yapmaya doğrudan doğruya karar veren ve uygulamaya başlayan üreticinin kendisi değil, dolayısıyla bu konuda eğitimli değil. Ekolojik tarım yapmaya üreticileri motive eden, genelde ürünlerine ödenen farklı fiyat ve son yıllarda ise yeni bir pazar olduğu düşüncesidir.
Türkiye'de ekolojik tarım yapmak isteyen firmaların teşvikiyle, bu üretim metodunu uygulamaya karar veriyorlar. Üretici bu ilk aşamada ekolojik tarımı sadece kimyasal- sentetik ilaç ve gübre kullanmamak olarak algılıyor. Ancak bunu da o üretim biriminde veya parselden sadece ihracat firması tarafından ekolojik olarak satın alınacak üründe uygulanması gereken bir metot olarak yorumlayabiliyor. Örneğin; incir bahçesi içindeki zeytinlerde veya bağının kenarlarındaki ağaçlarda kimyasal-sentetik pestisit kullanabiliyor.
Ekolojik tarımın temelinde olan bazı uygulamalar :yeşil gübreleme, rotasyon, kapalı madde dolaşımı, tüm işletmesinde ekolojik tarım yapması vb. gibi bir çok hususu dikkate alınmamaktadır.
5.4.2. Tarımsal İşletme İle ilgili Bilgiler, Arazi Planları
Arazilerin miktarı ve büyüklükleri ile ilgili veriler her seferinde kontrollerde değişebiliyor. Zira üretici hazine arazisinde tarım yapabiliyor veya sizden kendince sebeplerden dolayı şüphelendiği için işletmesi ile ilgili gerçek rakamları söylemeyebiliyor.
5.4.3. Tarımsal İşletmenin Bir Bölümünde veya Bazı Parsellerinde Sadece Ekolojik Tarımın Yapılmasının Getirdiği Problemler
Bir tarımsal işletmede eğer eko-projedeki ürün dışında ürünlerde diğer parsellerde yetiştiriliyorsa, üretici bu ürünlerde ekolojik tarımı uygulamayı düşünmüyor. Bu durumda üreticinin deposunda pamuğu için almış olduğu mineral gübre veya pestisitlerle karşılaşa bilirsiniz. Bu sorunda önemli bir rolü Türkiye'de ekolojik ürün pazarının çok küçük olması da oynamaktadır. Üretici diğer ürünleri iç piyasaya satabileceğini düşünse tüm parsellerinde ekolojik tarıma geçme olasılığı daha yüksektir.
5.4.4. İşletme Kayıtları
Türk üreticisinin tarımsal işletmeye dair kayıt tutma alışkanlığı yok. İşletmede yapılan işlemler, satın alınan girdiler, çıktılar bunların makbuzlarını saklama kaydetme alışkanlığı mevcut değil. Ekolojik tarımın kontrolünde önemli hususlardan biri olan bu kriterin sağlandığını görmeniz güç. Hatta bu konuda vergi memuru musunuz gibi sorularla da karşılaşabiliyorsunuz. Kontrol organları bu konuda daha farklı yollar bulmaya çalışıyor ve zaman içinde üreticinin doğrudan doğruya işletme kayıtları tutma alışkanlığı edinmesi için çalışmalara yapıyorlar.
5.4.5. İşletme Yapısı
Türkiye'de tarımsal işletmeler miras yolu ile çok parçalanmıştır. Tarımsal işletmeler ve dolayısıyla da parseller çok küçülmüştür. Bir incir tarımı yapan işletmenin büyüklüğü ortalama 2.0- 4.0 hektar arasında oynamaktadır. Tabii bu parçalanma tarımsal işletmenin ekonomikliğini de götürmüştür. Dolayısıyla üreticinin tarımsal işletmesinden elde ettiği gelirde düşük olmaktadır. Arazilerin böylesine çok parçalanmasından dolayı komşu araziler ile aralarında bir çit veya bazen çok az mesafe olmakta. Bazen arazinin nerede bittiğini sürüm şekline bakarak anlamak zorundasınız.
Türkiye'de ki tarımsal işletmelerde sınıra çit bitkisi ekme veya dikine alışkanlığı yoktur. Tabii ki bunun olumsuzlukları ekolojik tarım yapılan araziye kimyasal-sentetik ilaçların bulaşması veya çit bitkilerinin sağladığı yararlardan (konakçı olma gibi) faydalanamama şeklindedir.
5.4.6. Rotasyon
Türk üreticisi genelde rotasyon yapma alışkanlığına sahip değildir. Hele meyvesinden yararlanamayacağı bitkileri ekme alışkanlığı yoktur. Çok yıllık bitkilerin altına yeşil gübre bitkisi ekme veya tarla bitkilerinde rotasyon uygulama oldukça zor olmaktadır. Firmanın satın almayacağı ürünü aynı parselde ekolojik olarak ekmek istememektedir. Buğdayı siz almayacaksınız, neden ekolojik ekiyim diyor.
5.4.7. Gübreleme
Kompost, Türk üreticisinin yabancı olduğu bir kavramdır ki ekolojik tarımda esas olan kompost yapmak ve toprağı beslemektir. Hayvan gübresini de pahalı ve toprağa verilmesi zor, işçilik gerektirdiği için tercih etmemektedir. Bunun yanı sıra ülkemizde hayvancılığın yeterince yapılamaması da hayvan gübresi bulmayı ve mineral gübrenin alternatifini sunmanızı zorlaştırıyor. Maçlara alışkanlığı hiç yoktur. Hem tarımsal üretim yapan hem de hayvancılık yapan işletme oldukça azdır. Devletin hayvancılığı teşvik etmesi ekolojik üretim açısından da olumlu bir girişim olacaktır.
5.4.8. Kültürel Uygulamalar
Üreticiler genel olarak her sorunu kimyasal maddeleri uygulayarak çözmeye çalışmaktadırlar. Toprağın yapısını, tekstürünü iyileştirmek veya bitkinin mukavemetini artırıcı tedbirler almak gibi uygulamaları, mekanik mücadeleyi sevmemektedir. Bir sorun olunca hemen ilaçlama yapması gerektiğini düşünmektedirler. Bu durumda alternatif olan bitki koruma ilaç sunmamız gerekmektedir. Ekolojik tarımda ise mekanik mücadele ilaçlı uygulamalara tercih edilmektedir.
5.4.9. Ekolojik Bitki Koruma İlaçları
Diğer önemli bir husus da ekolojik tarımda kullanılan preparatların ülkemizdeki azlığıdır. Türkiye'de bulunan ve ekolojik tarımda kullanılan preparatlar, ilk yıllarda bakır, kükürt ve Bacillus thrungensies gibi ürünlerle sınırlıydı. Diğerlerini ithal etmek zorundasınız. Bu tip ürünlerin ithalatında da firmalar sorunlarla karşılaşmaktadır. Ayrıca pahalı bir yol olan ve dışarıya bağımlılığı getiren ithalat izlenecek yol olamamalıdır. Mümkün olduğunca, zengin bir florası olan Türkiye'de bu preparatların yapılması sağlanmalıdır.
5.4.10. Ekolojik Tohum Ve Fidan Üretimi
Ülkemizde bu hususta çalışan yani ekolojik tohum üretimi yapan herhangi bir işletme yoktur. Tohum konusunda belki 31 Aralık 2003'e kadar zamanımız var diye düşünebiliriz. Ancak şimdiden bazı çalışmaların yapılması gerekir.
Sorhocam.com 2014 yılında Ziraat Mühendisi Arafa KARAÇELEBİ tarafından kurulmuş olup herkesin faydalanabilmesi için ücretsiz olarak hizmet vermektedir.
Bitki hastalıkları, bitki zararlıları, yabancı otlar, şifalı bitkiler, arıcılık, bayilik sınavı notları, bayilik sınavı soruları, online testler, kimyasal analiz yöntemleri, bitki besleme ve gübreleme, tarımsal destekler, peysaj ve süs bitkileri, kimyasal analiz yöntemleri, hijyen eğitimi, pest kontrol yöntemleri