Arıcılıkta Oğulu Önleme Çalışmaları Nelerdir?

Arı kolonilerinin doğal çoğalma biçimleri oğul verme şeklinde geçekleşir. Oğul, bir çoğalma davranışıdır. Koloni çoğalma ihtiyacı duyduğunda, fizyolojik, üreme ve metabolizmasında bir takım değişim meydana gelir. Tüm bu değişimler bir sistem dahilinde ve belirli bir süreyi kapsar. Sürenin sonunda kolonideki bir grup işci arı eski veya bu süreçte yetiştirdikleri ana arı ile birlikte koloniyi terk ederek yeni bir barınak veya yuvada aile oluştururlar. Bal arıları bu davranışı ancak uygun koşullar oluştuğunda gösterir.

Arıların Oğul Verme Nedenleri

Oğul vermenin bir çok nedeni vardır. Ancak önemli nedenleri şu şekilde sıralayabiliriz.

• Genetik yapı: Genetik yapıdan kaynaklanan oğul verme eğilimi %60 gibi yüksek olup, bakım, besleme ve sağlık şartları gibi çevre faktörlerinden kaynaklanan oğul verme eğilimi ise %40 dolayındadır. Oğul verme davranışına ilişkin kalıtım derecesi katsayısının yüksek olduğu bilinmektedir. Bu nedenle, bazı arı ırkları diğerlerine göre daha fazla oğul verme davranışı gösterir. Buna en iyi örnek Suriye ve Afrika arı ırklarıdır. Bu iki ırkın oğul verme eğilimi çok yüksektir.
• Yeterli çalışma alanı: Kolonilerin gelişme içerisine girdikleri ilkbahar (Nisan, Mayıs ve Haziran) döneminde kovan ortamında yeterli düzeyde çalışma alanı (Petek ve ballık) bulamadıklarında nesillerinin tehlikeye gireceği içgüdüsüyle oğul davranışı gösterirler.
• Gıda kaynaklarının zengin olması: Nektar ve polen kaynaklarının zengin olduğu ve uzun bir süreye yayıldığı yıllarda arı kolonileri çoğalma isteği gösterirler. Arı ailesi geleceği iyi gördüklerinde bu davranışı ortaya koyarlar. Zamanında ve yeterli yağış düşmemesi, çiçek ve nektar kaynaklarının yetersiz olduğu yıllarda koloniler genelde oğul vermezler. Genetik yapının oğul verme üzerinde yüksek etkisi bulunsa da, belirtilen uygun çevre koşulları oluşmadığı sürece koloniler oğul verme eğilimi göstermezler.
• Ana arının yaşı: Ana arının genç veya yaşlı olması kolonideki işçi ve erkek arı oranlarında dengesizliğe sebep olabilmektedir. Bu şekilde oluşan dengesizlikler ve ana arı yenileme davranışı koloninin oğul vermesine neden olabilmektedir.

Oğulu Önleme Çalışmaları

Kolonilerin doğal vermelerinin önlenmesi, başta uygun bir genetik metaryalin seçilmesi ve arıcılık sezonunda kolonilerin iyi yönetilmeleri ile mümkün olabilmektedir.

Bu önlemler;

• Oğul eğilimi düşük ırklarla çalışmak.
• Arılık içerisinde oğul eğilimi yüksek olan kolonilerin sayısını artırmak, bunun için bu davranışı gösteren oğul vermelerini engellemek, ana arılarını yenilemek ve bunlardan ana arı yetiştirmemek.
• Erken ilk bahardan başlayarak mevsimin sonuna dek kolonilerin temel petek ve ballık ihtiyaçlarını zamanında karşılamak.
• Koloni neslinin devamını tehlikeye sokacak yetersiz havalandırma, aşırı güneş, uzun süreli kapalı bırakma gibi davranışlardan kaçınmak.
• İlkbahar ve esas nektar akım öncesi dönemde, her 4-5 günde bir kolonilerin bakımını yapmak.
• Aşırı gelişme davranışı gösteren kolonilerden zaman zaman yavrulu çerçeve almak uygun olur.

Bütün bu önlemlere rağmen, eğer koloni oğul verme davranışı ortaya koymaya başlamış ise buna engel olmak oldukca güçtür. Ancak, kovan uçuş deliklerine ana arı ızgarası çakarak bu davranışın oğul vermeyle sonuçlanmasına engel olunabilir. Bu uygulama çoğunlukla başarılı olmasına karşın her zaman garantili değildir. Vücutca daha iri olan arı ırkları için geçerli ve başarılı bir yöntemdir. Kovan uçuş tahtasına çakılan ızgara 4-5 gün sonra alınmalı ve yeni genç arıya çiftleşme şansı verilmelidir.

Ana arı hücrelerini imha etmek, gölgelik yapmak, yavrulu ve ballı çerçeve almak gibi uygulamaların hiç birisi oğla gitmede kesin önleyici çözüm değildir. Önemli olan koloniyi böyle bir davranış yada faaliyet içerisine sevk edecek her türlü sebebi önceden alınacak önlemlerle ortadan kaldırmaktır. Oğul davranış üretim sezonu başlangıcından (Nisan) itibaren ve esas nektar akım dönemine (Temmuz başı) kadar geçen sürede ve yukarıda verilen önlemlerin alınmasıyla engellenebilir.

Kaynak: Doç.Dr. Ahmet Güler

Ondokuzmayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü