Bitkisel Hormonlar

12.3.1.2. Bitki gelişiminde hormonların etkisini örneklerle açıklar.

-Hormonlar, bitki tarafından çok düşük yoğunlukta üretilen ve üretildikleri yerden bitkinin diğer kısımlarına taşınan kimyasal habercilerdir.

-Hormonlar bitkide doğal olarak sentezlendiği gibi laboratuvar ortamında sentetik olarak da üretilir.

Bitkisel hormonların etki mekanizması:

-Bitkisel hormonlar, aktif büyüme gösteren kök ve gövde uçlarında, meyvelerde ve genç yapraklarda yer alan hücreler tarafından sentezlenir.

-Bitkisel hormonlar belirli hedef hücrelere taşınır. Hedef hücrelerin hücre zarlarında alıcı (reseptör) moleküller olarak bilinen kimyasallar vardır.

-Uygun bir hormon hedef hücrelere geldiği zaman bu alıcı moleküller hormonu tanır ve hedef hücrelerin yanıt vermesi sağlanır.

-Hormonların bir kısmı üretildiği dokuda etkili olurken bir kısmı bitkinin farklı bölgelerinde etkilidir.

 

Bitkisel hormonların sınıflandırılması

Büyümeyi ve gelişmeyi teşvik edenler	Büyümeyi ve gelişmeyi engelleyenler
Oksin Giberellin Sitokinin	Absisik asit Etilen (Oksinin fazlası)

 

1. Oksin hormonu

1. -Bitkinin sürgün uçlarında, genç yapraklarda, gelişmekte olan meyve ve tohumlarda sentezlenir.
2. -Büyüme ve gelişmeyi etkileyen en önemli hormondur.
3. -Hücre bölünmesini hızlandırır. Hücrelerin uzamasına neden olur.
4. - Fototropizma ve jeotropizma olaylarında etkilidir.
5. -Yapraklanma ve çiçek açmada, meyve oluşumunda görev yapar.
6. -Doku kültürü ile bitki üretiminde de bu hormondan yararlanılır.
7. -Bitkinin köklenmesinde ve köklerin farklılaşmasında etkilidir. 
8. -Fazla salgılanması etilen üretimini uyardığı için büyümeyi engeller.
9. -Az salgılanması yaprakların dökülmesine neden olur.
10. -Yabani otların yok edilmesinde kullanılır.
11. -İletim dokusunun farklılaşmasını uyarır. 

En yaygın ot öldürücü sentetik bir oksindir. Bu sentetik oksin bitkinin büyümesini düzenleyen hormonların dengesini bozarak onları öldürür.

 

2. Sitokinin: Kök uçlarında sentezlenir ve ksilemle meristem dokulara, tohumlara, yapraklara ve meyvelere taşınır.

• -Hücre bölünmesi için uyarıcı görev yapar. Özellikle ikincil meristemlerin aktif hale gelmesi ve bitkinin enin büyümesini sağlar.
• -Yanal tomurcuk gelişimini uyarır.
• -Yaprakların yeşil kalmasını sağlar.
• -Yaprak dökümünü geciktirir.
• -Klorofil sentezini uyarır.
• -Çimlenmeyi teşvik eder; yaşlanmayı geciktirir.
• -Çiçekçilerde bitkinin yaşlanmasını geciktirmek için kullanılır.

Bitkinin özelleşmemiş genç hücrelerindeki farklılaşma oksin / sitokinin oranı ile kontrol edilir.

1. -Hücre farklılaşmasını, sitokinin oksine oranı belirler.
2. -Kültür ortamındaki değişken miktarlarda oksin ve sitokinin farklı büyüme tepkileri üretir.
3. -Hücre kültürlerinde, sitokinin oksine oranının yüksek olması sürgün oluşumunu, düşük olması ise köklerin oluşumunu artırır.

3. Giberellinler Köklerde, genç yapraklarda ve bitkinin embriyolarında üretilir.

• -Hücre bölünmesi ve hücre büyümesini uyararak gövde ve yaprak uzamasını, bazı bitkilerde çiçeklenmeyi teşvik eder.    
• -Hücreye su alımını kolaylaştırarak hücrelerin genişlemesini, uyku halindeki tohumun uyanmasını sağlar.
• -Tohumun çimlenmesini uyarır. [Tohumun uyku halinden (dormansi) uyanmasını sağlar.]
• -Tarımda meyvelerin büyük olmasını sağlamak için ve çekirdeksiz üzüm elde etmek için kullanılır.

Giberellin; gövde uzaması ile salkım seyreltmek, çekirdeksiz meyve oluşumunu sağlamak ve tane iriliğini artırmak amacıyla başta üzüm olmak üzere birçok meyvede kullanılır.

 

4.Etilen:

• -Olgunlaşmış meyve dokularında, yaşlı yapraklarda ve çiçeklerde üretilir.
• - Etilen üretimi oksin miktarına bağlıdır. Oksin miktarı belli bir seviyeyi aşarsa etilen üretimi uyarılır. Etilen, oksin etkisini bastırarak bitki gelişimini engeller.
• -Gaz halinde olan bir hormondur. Bulunduğu ortama kolayca yayılabildiğinden diğer meyveleri de çürütür.
• -Bitkiler kuraklık, su baskını, mekanik basınç ve enfeksiyon gibi streslere yanıt olarak üretilir.
• -Meyve olgunlaşmasında etkilidir.
• -Bitkinin yaprak dökümünü hızlandırır.
• -Programlanmış hücre ölümlerine yol açar. (Bir yıllık bitkinin çiçek açtıktan sonra ölmesi gibi)

 

-Etilen etkisi ile hücre çeperi bileşenlerinin enzimatik olarak parçalanması sonucunda ve ayrıca nişasta ve asitlerin şekere dönüşümü meyveyi tatlandırır. Böylece meyve olgunlaşır. Ancak olgunlaşma tamamlandıktan sonra etilen üretimi devam ederse meyve çürür. -Çürük bir elma gerçekten bir kasa elmayı çürütür. -Soğuk depolarda bekletilen elmalar çabuk bozulmasın diye sıklıkla etilen gazının etkisini kırmak için CO2 ile yıkanır.

 

5. Absisik asit

1. -Hemen hemen tüm bitki dokuları absisik asit sentezleyebiir.
2. -Büyüme ve gelişmeyi durdurur.
3. - Tomurcuk ve tohumların uyku halinde kalmasını (dormansi) sağlar. Böylece uygun olmayan olumsuz şartlarda tohum çimlenmesini engeller.
4. -Kuraklık stresi sırasında stomaların kapanmasına yol açar. Terlemeyi durdurarak su kaybını önler.