Bitki Ishahı - Mendel Genetiği Ders Notu

Anne babalarla oğul döller arasında bir çok özellikler bakımından benzerlikler görülmesine rağmen bazı farklılıklar da bulunur. Bu benzerlik ve farklılıkların nasıl ortaya çıktığını ve bunların nesilden nesile geçtiğini inceleyen biyoloji dalına genetik veya kalıtım bilimi denir. Genetiğin esaslarını açıklayan bilimsel sonuçlar, Mendel’in bezelyeler üzerinde yaptığı melezleme çalışmalarına dayanır. Bu çalışmaları daha iyi anlayabilmek için genetikte kullanılan bazı temel kavramların bilinmesi gerekir.

Gen: Kalıtım birimidir. Bunlar genellikle harflerle gösterilir.

Alel Gen: Bir karakter üzerinde aynı ya da farklı yönde etkili olan iki veya daha fazla genden her biridir. Alel genlerin biri anneden, diğeri babadan gelir ve bunlar homolog kromozomların lokus denilen karşılıklı bölgelerinde yer alır.

Dominant Gen: baskın özellikteki gendir ve büyük harfle gösterilir. Bir fertte alel genlerden birisi bile baskın olsa, bunun etkisi fenotipte ortaya çıkar.

Resesif Gen: Çekinik özellikteki gendir ve küçük harfle gösterilir. Bir fertte alel genlerden birisi bile baskın olsa, bunun etkisi fenotipte ortaya çıkar.

Homozigot (arı döl): Bir karakter için aynı yönde etkili alel genleri taşıyan bireylere denir.

Heterozigot (melez): Bir karakter için farklı yönde etkili alel genleri taşıyan bireylere denir.

Genotip: Bir canlının sahip olduğu genlerin toplamına denir.

Fenotip: Genotip ve çevre koşullarının etkisiyle ortaya çıkan dış görünüştür.

Melezleme: Genotipleri birbirinden farklı iki bireyin eşleştirilmesi ya da tozlaştırılmasıdır.

P dölü:  Mendel’in çaprazlamada kullandığı ilk döllerdir.

F (filial) Dölü: Oğul veya nesil anlamına gelir. P döllerinin çaprazlanmasıyla elde edilen döle F1, iki F1 dölünün çaprazlanmasıyla elde edilen döle ise F2 adı verilir.

Olasılık İlkeleri

Mendel, olasılık ilkelerinden faydalanarak istatistik kurallarını biyolojiye uygulamıştır. Genetik için olasılığın iki ilkesi önemlidir.

Bu ilkelerden birincisi şudur:

“Şansa bağlı bir olayın bir defa denenmesinden ortaya çıkan sonuç, aynı olayın daha sonraki deneme sonuçlarını etkilemez. Çünkü bağımsız olayların sonuçları da bağımsızdır.”

İkinci olasılık ilkesi de şöyledir:

“Şansa bağlı iki bağımsız olayın aynı anda birlikte olma olasılığı, bunların ayrı ayrı olma olasılıklarının çarpımına eşittir.”