Mikro Besin Elementleri (Kapsamlı Ders Notu)

Demir (Fe);

Demir, çinko, bakır, mangan, bor ve molibden gibi besin elementleri mikro besin elementleri olarak bilinirler. Bitkilerde az miktarda bulundukları için bunlar mikro besin diye adlandırılırlar.

Kurak ve yarı kurak bölgelerin kireçli topraklarında yetiştirilen bitkilerde noksanlığı en çok görülen bitki besin elementi demirdir. Sebebi ise toprakta demirin yetersiz olmasından ziyade, kurak şartlar nedeniyle toprakta fazla miktarda kireç bulunması ve toprak pH’sının yüksek olmasıdır. Böyle topraklarda demir; toprak çözeltisinde alınabilir Fe+2 formunda olmayıp suda erimeyen oksit, hidroksit, karbonat ve bikarbonat formalarındadır.

 

 

Toprak ve bitkide organik komplekslerle kolayca şelat (kleyt) oluşturabilmesi bakımından demir önemli bir özelliğe sahiptir.

 

Biyolojik Fonksiyonları;

1. Klorofil oluşumu için mutlak gereklidir. Fotosenteze yardımcı olur

2. Demir bir metal proteindir

3. Enerjiyi nişasta ve enzimlerden serbest hale getiren oksidasyon işlemini kapsar

 

Yarayışlılığını Etkileyen Faktörler;

1. Yüksek pH’lı topraklar. Düşük pH’lı topraklarda çözünürlüğü artmaktadır. Ancak belirli düzeyden sonra yüksek Fe çözünürlüğü bitkide toksik etki yapar.

2. Fazla kireç

3. Drenajı ve havalanması kötü olan topraklar

4. Yüksek bakır ve çinko ile düşük potasyum düzeyine sahip topraklar

 

Çinko (Zn);

Çinko toprakta en az bulunan elementtir. Kolay ayrışamadığından topraklarda Zn miktarı genellikle düşük düzeydedir. Özellikle yüksek pH’ya sahip fazla kireçli topraklar ve ile fakir organik maddeli topraklarda Zn oldukça yetersiz miktarlardadır ve bunun neticesinde de bu gibi topraklarda yetiştirilen bitkilerde Zn noksanlığı görülür

 

Biyolojik Fonksiyonları

1. Oksinlerin öncü anahtarı olan triptofan sentezinde rol oynar

2. Protein, şeker ve karbonhidrat sentezine katılmasının yanı sıra, fotosentez, solunum ve biyolojik zar stabilitesi üzerine etkileri nedeniyle ürün miktarı ve kalitesini doğrudan etkiler

 

Yarayışlılığını Etkileyen Faktörler;

1. Yüksek pH’lı topraklar

2. Fazla Mg içeren killi topraklar

3. Potasyumu fazla olan topraklar, fazla miktarda amonyum azotu uygulanmış topraklar

 

Mangan (Mn);

Topraktaki Mn bileşikleri ile toprak pH’sı arasında yakın bir ilişki vardır. Asit topraklarda Mn bileşiklerinin çözünürlüğü sebebiyle Mn alınabilirliği oldukça fazladır

 

Biyolojik Fonksiyonları

1. Mangan da demir gibi klorofil oluşumunu katalize eder

2. Bitki dokularında indirgenme reaksiyonlarını oksitler, yani oksin metabolizmasını gerçekleştirir

3. Karbonhidrat metabolizması ve azota yardımcı olur. Bir çok enzimin aktivitesini sağlar.

 

Yarayışlılığını Etkileyen Faktörler;

1. Yüksek pH’lı topraklar

2. Fazla demir, çinko ve bakır içeren topraklar,

3. Yüksek organik maddeli topraklar

 

Bakır (Cu);

Bitkilerin bakır ihtiyacı oldukça düşük düzeydedir. Bir çok bitkinin bakır kapsamı kuru madde 2-20 mg/kg arasındadır. Bitkilerde bakır noksanlığına pek fazla rastlanmaz. Bakır noksanlığı organik topraklarda görülmektedir. Bunun nedeni organik maddenin bakırı çok kuvvetli bir şekilde bağlamasıdır. Bitkilerde Cu noksanlığının yaygın olmamasının sebepleri; bitkilerin düşük olan ihtiyaçlarını karşılayacak kadar toprakta Cu bulunması, zirai ilaçların Cu içermesi, kullanılan yapay gübreler ile ahır gübresinin Cu kapsamasıdır

 

Biyolojik Fonksiyonları

1. Klorofil üretimi için gereklidir. Fotosenteze olumlu katkıda bulunur ve protein ile enzim üretimine yardımcı olur

2. Hücre duvarlarının oluşumunda görev alır ve bu duvarların kimyasal yapısını etkiler

3. Birçok oksidatif enzimin yapısında bulunur. Ligninlerin oluşumunu azaltır

Yarayışlılığını Etkileyen Faktörler;

1. Yüksek pH’lı topraklar

2. Aşırı azot ve fosfor içeren topraklar

3. Kireçli topraklar

 

Bor (B);

Borun bitki besin maddesi olarak ilk keşfi 1857 yılında gerçekleşmiş ise de ilk uygulaması 1923 yılında Fransa’da mısır, İngiltere’de ise bazı baklagil bitkilerinde başlamıştır. Toprakta en fazla rastlanan bor kaynağı değişik oranlarda Fe, Al, Mg, Mn, Cu, Li, Na ve K içeren borosilikat minerali turmalindir.

 

Biyolojik Fonksiyonları

1. Hücre bölünmesinde rol alır, kalsiyumun yerleşmesine yardımcı olur

2. Protein sentezi ve karbonhidrat metabolizması için önemlidir.

3. Şekerin hücre duvarından geçişine yardımcı olur.

4. Polenlerin varlığını sürdürmesini sağlar, hormon oluşumuna yardımcı olur

 

Yarayışlılığını Etkileyen Faktörler;

1. Yüksek pH’lı topraklar  ve kireçli topraklar

2. Azot ve Ca oranı yüksek topraklar

3. Düşük organik madde içerikli topraklar

4. Özellikle arkasında uzun kurak bir dönem olan soğuk ve yağışlı iklimdir

 

Molibden (Mo);

Bitkiler için gerekli besin elementleri arasında toprakta en düşük miktarda bulunanı molibdendir. Ağır metal grubuna giren molibdenin önemli bir kısmı; (1) Topraktaki diğer minerallerin yapısında (çözünmez halde) (2) Kolloidlerce adsorbe edilmiş ve değişebilir halde (3) Organik maddeye bağlı ve (4) Toprak çözeltisinde bulunur.

Çift çenekli bitkilerin Mo ihtiyaçları tek çenekli bitkilerininkinden daha fazladır. Çift çeneklilerden özellikle karnabahar ve lahananın Mo ihtiyaçları yüksektir. Marul, ıspanak, domates, şeker pancarı ve turunçgil türleri de molibdene karşı duyarlıdırlar.

 

Biyolojik Fonksiyonları

1. Bitki dokularında nitratı, nitrite dönüştürmeye yarayan nitrat redüktaz enzimiyle birleşerek amino asit ve proteinlerin oluşumunda rol alır

2. Atmosferik azotun simbiyotik olarak bağlanmasında ve klorofil oluşumunda görevlidir

 

Yarayışlılığını Etkileyen Faktörler;

1. Özellikle alüminyum ve demir oksit içeren asidik topraklar

2. Fazla bakır ve düşük fosfor içeriğine sahip topraklar