• notifications1
  • menü

Bugün : 7 Kasım 2024 Perşembe

Sebze Tohumculuğu Nasıl Yapılır?

Ülkemiz, yaklaşık olarak 25 milyon ton sebze üretimi ve 800 ha’ı aşan üretim alanı ile önemli sebze üreticileri arasında yer almaktadır. Bu üretim miktarı ile Avrupa ülkeleri arasında yaklaşık olarak %20’ lik paya sahiptir. Avrupa’nın en önemli sebze ürecisi konumundadır.  

 

Tüm bitkisel üretim kollarında olduğu gibi, sebze üretiminde de verimi etkileyen en önemli faktörlerden birisi iyi tohumluk seçimidir. Sebzecilikte iyi özellikte tohum kullanımı ile verimde %25-30’luk bir artış sağlanabilmektedir. Özellikle hibrit tohum kullanımı ile birlikte diğer tarımsal uygulamalarında iyi bir şekilde uygulanması ile bu artış daha da yüksek boyutlara ulaşmaktadır. Bu nedenle tohumluk üretimin başarısında etkin bir rol oynamaktadır.  Ülkemiz, sahip olduğu iklim özellikleri ve arazi varlığı ile sebze üretiminde ne kadar önemli bir konumda ise, sebze tohumluğu üretiminde de son derece önemli bir konumdadır.

 

Ülkemizin sebze tohumluğu gereksinimi konusunda değişik görüşler bulunmaktadır. Bu farklılıkların nedeni; bazı kaynakların, üretim alanına göre hesaplama yapması, bazı kaynaklarında piyasa durumunu ele alarak hesaplama yapmasından kaynaklanmaktadır.  Sebzecilikte tür sayısının çok olması ve her tür içinde farklı yetiştirme tekniklerinin uygulanabilmesi (fide ile üretim, doğrudan tohum ekimi) veya farklı tohumluk tiplerinin bulunabilmesi ( soğandaki tohum veya arpacık) hesaplamalarda farklı sonuçların elde edilmesine neden olmaktadır.  

 

Ülkemizin sebze tohumluğu ihtiyacını belirleyebilmek için şu noktaları dikkate almak gerekmektedir.

  • a) Hesaplamalarda üretim alanlarının dikkate alınması,
  • b) Üretimi farklı şekillerde yapılan türlerde bu üretim yöntemlerine göre tohumluk ihtiyacının tespiti,
  • c)  Yeni üretim teknolojilerinin uygulanabilirliğine göre hızlı bir gelişmenin etkisi,
  • d)  Üreticinin kendi tohumunu kendisi üretmesinin değil de, sertifikalı tohumluk kullanacağı düşüncesinden hareket edilmelidir.

 

ÜLKEMİZDE SEBZE TOHUMLUĞU ÜRETİMİ 

Ülkemizde sebze tohumculuğunda faaliyet gösteren kuruluşların yapısı 1982 yılında yapılan değişiklik ve daha sonra alınan karalar ve uygulamaya konulan yönetmeliklere düzenlenmiştir. Bu nedenle bu sektörde çalışanlarda özelikle özel girişimciler için avantajlı bir konuma getirilmiştir. Bunun sonucunda da, sebze tohumluğu üretiminin yaklaşık %98’ini özel sebze tohumluğu kuruluşları, %2 ini de kamu kuruluşları üretmektedir. Tohumluk üretiminde yer alan ve üretime katılan özel kuruluş sayısı 50 civarında dır.  Sebze tohumluğu üretiminde firma sayısının artmasına ve üretim tekniklerindeki gelişmelere rağmen, sebze tohumluğu ihtiyacımızın yeterince karşılanamadığı  görülmektedir. Bu nedenle; üreticilerin sebze tohumluğu ihtiyacını kendi yapmış oldukları üretimlerle  karşıladıkları ve bu üretmiş oldukları tohumları diğer üreticilere sattıkları da bir gerçektir. Ancak Ülkemizde üreticilerin ne kadar tohum ürettikleri kesin bir bilgi de yoktur.

 

Ülkemizde üretimi programlanan ve üretimi gerçekleştirilen tohumluk miktarının hedeflenen üretim miktarına oranı giderek azalmakta ve yapılan programlarında tamamının üretimi gerçekleşmemektedir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca belirlenen sebze tohumluğu üretim hedeflerinde, programlanan üretimin yaklaşık %60’ gerçekleşmektedir. Tohumculuk sektöründe yapılan düzenlemelerden sonra sebze tohumluğu konusunda dış ticarette gündeme gelmiş, yabancı firmaların kendilerinin veya Ülkemiz’ deki ortaklarının lisans anlaşmaları ile ürettikleri tohumluğun yanında özellikle ithalat, belirli bir miktarda da ihracat söz konusu olmuştur.  Üretim miktarında artış olmasına rağmen, ithalat miktarında da önemli artışlar söz konusudur. İthal edilen tohumluk miktarının üretimi yapılanın yarısı kadar olduğu da belirtilmektedir. İthalatı yapılan  genelde fiyatı çok yüksek olan Fı hibrit  çeşitlerdir. İhraç ettiklerimiz ise çoğunlukla saf veya populasyon çeşitlerinin ucuz tohumlarıdır.

 

SEBZE TOHUMCULUĞUNDA KULLANILAN KAVRAMLAR

  1. Tohum: Embriyosu olan ve döllenme sonucu meydana gelen generatif üreme organıdır.
  2. Tohumluk: Yeni bir bitki meydana getirebilen generatif (tohum) veya vegetatif (çelik, yumru, stolon, rizom, soğan) bitki kısımlarına tohumluk denir.
  3. Tohumculuk: Tohumlukların ıslahı, üretimi, hazırlanması, organizasyonu ve dağıtımı ile ilgili tüm faaliyetlere tohumculuk denir.   
  4. Sertifikasyon: Tohumlukların tarla ve laboratuar muayeneleri sonucunda genetik, fiziksel ve biyolojik değerlerinin tespit edilmesi ve bunun bir belge ile ortaya konulmasıdır.  
  5. Tescil: Islah edilmiş çeşitler ile yerel çeşitlerin morfolojik, biyolojik ve teknolojik özelliklerinin, arazi ve laboratuar koşullarında incelenmesi sonucunda, farklı ve yeni bir çeşit olduğunun tespit edilerek bir kütüğe kaydedilmesidir.

 

TOHUMUN KISIMLARI 

Tohum üç kısımdan oluşmaktadır;    

a) Tohum kabuğu  (testa)            

b) Endosperm  (besidoku)                                

c) Embriyo

a) Tohum Kabuğu : Çimlenme açısından en önemli organdır. Tohum kabuğu bir veya iki integümentten (iç ve dış) meydana gelmektedir.

 

Tohum kabuğuna göre sebze tohumları 3 grup altında incelenmektedir.

1. Grup : İki integümentten oluşan,  mekanik olarak kuvvetli olanlar. Bu grupta; kuşkonmaz ve bamya tohumları bulunmaktadır. Özellikle bamya tohumlarının ekimden önce 12-24 saat  arasına ıslatılması gerekmektedir.

 

2.Grup:  İki integümentten oluşan ve mekanik olarak fazla kuvvetli olmayıp zayıf olanlar.  Bu grupta; lahana grubu sebze türleri ve pancar bulunmaktadır.

 

3. Grup : Bir integümentten meydana gelenler. Bu grupta; domates, biber, patlıcan ve baklagil tohumları bulunmaktadır.

 

b) Endosperm: Gelişen embriyonun besin gereksinimini karşılayan ve embriyonun etrafını saran yapıdır. Generatif çekirdek ile embriyo kesesi sekonder çekirdeğinin birleşmesi sonucunda oluşmuştur. Besin maddesi depo etme özelliğinde olan çok hücreli bir dokudur. Tohum kabuğu su aldığı zaman endospermdeki depo maddeleri  aktif hale geçer ve embriyo uyarılmış olur.

c) Embriyo: Generatif çekirdeklerden bir tanesi ile yumurta hücresinin birleşmesiyle  oluşan döllenme sonucunda meydana gelir.  Uygun koşullar altında yeni bir bitki meydana getirerek bitkinin soyunun sürekliğini sağlar.

 

KÜLTÜR SEBZELERİNİN BİYOLOJİK BAKIMDAN ÇİÇEK  ÖZELLİKLERİ

a)  Erselik çiçekli sebzeler

Erselik çiçekli sebzelerde erkek ve dişi organlar aynı çiçek üzerindedir. Kültür sebzelerinde büyük bir çoğunlukla bu tip çiçeklere rastlanır. Kültür bitkilerinde kendi kendine ve yabancı döllenme olayı çiçeklerde erkek ve dişi organların bulunuş seviyeleri, bunların dölleneme çağına gelme zamanları, döllenmenin çiçeklenmenin değişik safhalarında meydana gelmesi, uyuşmazlık ve kısmen de ekolojik şartlara bağlı olarak oluşur. Bu hususlar göz önünde tutularak erselik çiçekli sebzelerde tozlanma ve döllenme olayı değişik sebzelere göre şu şekilde meydana gelmektedir.

 

Mutlak kendini dölleyenler: Fasulye ve bezelye de mutlak kendini dölleme mevcuttur. Bununla beraber bazı araştırıcılar bunlarda az da olsa yabancı tozlanma olabileceğini kabul ederek birden fazla çeşitle yapılan ıslah ve tohum üretim çalışmalarında izolasyon tedbirlerinin alınmasında fayda olduğunu belirtmektedirler.  

 

Az oranda yabancı döllenme gösteren sebzeler: Bu gruba giren sebzeler ise; domates, biber, patlıcan, salata, marul, bamya ve kerevizdir. Yapılan araştırmalarda, domateste %1-5, patlıcanda %1-46 ve biberde % 9-32 oranları arasında yabancı döllenme tespit edilmiştir.

 

Yüksek oranda yabancı döllenme gösteren sebzeler: Bu gruba ise; lahanalar, karnabahar, turp, şalgam, alabaş, soğan, pırasa ve havuç gibi sebzeler girmektedir. Bazı soğan ve havuç çeşitlerinde çiçek tozu kısırlığı olduğundan bu gibi çeşitlerle çalışırken döllenme için araya tozlayıcı çeşitlerin konulması ıslah çalışmalarında önem taşımaktadır.   

 

b)  Monoik (tek evcikli) çiçekli sebzeler

Monoik sebzelerde erkek ve dişi çiçekler aynı bitki üzerinde fakat ayrı ayrı yerlerde bulunmaktadır. Monoik çiçekli sebzelerde özellikle kavun, karpuz ve hıyarda Andromonoecious, Gynomonoecious, Trimonoecious, Gynoecious ve Androecious çiçek formları bulunmaktadır.

Monoik karakterli çiçeklerde tamamen yabancı döllenme olabileceğinden birden fazla çeşitle yapılan çalışmalarda gerekli izolasyon tedbirlerinin alınması gerekmektedir.

 

c)  Dioik (iki evcikli ) çiçekli sebzeler

Dioik çiçekli sebzelerde erkek ve dişi çiçekler ayrı ayrı bitkiler üzerindedir. Sebzeler içinde ıspanak ve kuşkonmaz bu tip çiçeklere sahip bitkilerdir. Bu iki sebze türünde çok az da olsa erselik ve monoik karakterli çiçeğe sahip bitkilerde görülebilmektedir. Yabancı döllenme söz konusu olduğu için izolasyon tedbirlerinin zamanında ve yeteri kadar alınmasında gerekli titizlik gösterilmelidir.

 

 

TOZLANMA, DÖLLENME VE TOHUM OLUŞUMU

Tozlanma; çiçek tozlarının (polenlerin) tepecik üzerine taşınması olayıdır. Bu taşınma insanlar tarafından değişik yöntemlerle yapılabileceği gibi böcek, arı ve rüzgarla da gerçekleşebilir. Tepecik üzerine gelen çiçek tozları, tepecik üzerindeki sıvının kimyasal uyarması ile çimlenen polen tüpü dişicik borusu içerisinde ilerleyerek yumurtalık içine doğru yönelir. Yumurtalığa integüment açıklığından girer. Sonra bu tüp uç kısmından açılarak içindeki maddeleri ve çekirdekleri bırakır. Bu arada polen tüpünün gelişmesini sağlayan uç kısmındaki vegetatif çekirdek kaybolur, haploid yapıdaki generatif çekirdekten bir tanesi yumurta hücresi ile bir tanesi de diploid yapıda olan  embriyo kesesi sekonder çekirdeği ile birleşir, 3n yapıdaki endospermi meydana getirir.

 

 

ÇİÇEK TOZU CANLILIĞININ TESPİTİ

Eşeyli çoğalma için çiçek tozu gereklidir. Çiçek tozlarının canlı olup olmadığı belli olmayabilir.  Eğer çiçek tozu dondan zarar görmüş ise anlaşılır. İlk önce erkek organ sonra dişi organ zarar görür. Dişi organın yumurtalığı kesildiğinde bir kararma varsa çiçek ölüdür. Ancak yüksek sıcaklıklar nedeniylede çiçek tozları canlılıklarını kaybedebilirler. Çiçek tozunun canlılığını tespit etmek için boyama testleri kullanılır.

 

a) TTC Testi ( Triphenyltetrozolium chloride)

0,2 gr TTC alınır. 12 gr sakkaroz ile birlikte 200 ml su içinde çözdürülür. TTC toz halinde olup ışıktan çabuk etkilenir. Renkli şişeler kullanılmalıdır. Enjektörle alınan eriyik çiçek tozunun üzerine damlatılır. Lam ve lamel arasına alınan sıvı 7-8 saat bekletilir. Canlı olan çiçek tozları bu sıvıyı alır.

Çiçek tozu canlı ise renk kırmızı,

Çiçek tozu yarı canlı ise renk pembe (açık kırmızı)

Çiçek tozu cansız ise renksiz olur.   

 

b) FDA Testi (Fluoresceim dicacetate)

2 mg FDA 1 ml aseton içinde çözülür. Bir başka kapta 1,71 gr sakkaroz 10 ml suda çözülür. Aseton içinde çözülen FDA enjektörle çekilr ve sakkaroza damlatılır. Bu esnada şekerli su sürekli çalkalanır. Şekerli suyun rengi bulanıklaşıncaya kadar devam edilir. Bulanık olunca işleme son verilir. Enjektörle alınan eriyik çiçek tozunun üzerine damlatılır. Lam ve lamel arasına alınan sıvı 7-8 saat bekletilir. Canlı olan çiçek tozları bu sıvıyı alır.

Çiçek tozu canlı ise renk kırmızı,

Çiçek tozu yarı canlı ise renk pembe (açık kırmızı)

Çiçek tozu cansız ise renksiz olur.

 

 

YABANCI DÖLLENMEYİ GEREKTİREN SEBEPLER

Kültür sebzelerinde çoğunluğu oluşturan erselik (fasulye ve bezelye hariç), monoik ve dioik karakterdeki sebzelerde;  çiçek özellikleri ve ortam şartlarına göre değişik oranlarda yabancı tozlanma meydana gelmektedir. Bunun belli başlı sebepleri ise şu şekildedir.    

a) Çiçek tozları ile dişi organın aynı anda döllenme çağına gelmemesi,

b) Erselik çiçeklerde erkek ve dişi organlar arasında seviye farkının bulunması,

c) Bazı sebzelerde ( soğan ve havuç çeşitlerinde) olduğu gibi erkek organların döllenme kabiliyetinde olmaması,

d) Erselik çiçeklerde tozlanmanın çiçekler açılmadan veya açılmanın değişik safhalarında meydana gelmesi.

 

Islah ve tohum çalışmalarında birden fazla çeşitle yapılan çalışmalarda büyük bir çoğunlukla yabancı tozlanma tehlikesi vardır. Bu nedenle tozlanmada en önemli rolü oynayan arıların uçuş özellileri ve hava şartları dikkate alınarak gerekli izolasyon tedbirlerinin zamanında ve yeteri kadar alınması gerekmektedir. Son yıllarda özellikle hıyarda tozlanma ve döllenmeye gerek olmadan partenokarp çeşitler elde edilmiştir. Bu çeşitlerde tozlanma ve döllenmeye ihtiyaç olmadığı gibi aksine tozlanmaya karşı gerekli tedbirlerin alınması zorunluluğu bulunmaktadır. Aksi takdirde çekirdeksiz karakterde olan meyvelerde çekirdek oluşacağından  hem piyasa değerini kaybetmekte hem de tohum üretimini  yapan firmaya güvenilirlik azalmaktadır. Bunlarda tozlanmayı önlemek amacıyla seralarda birden fazla çeşitle yapılan yetiştirme çalışmalarında içeriye arı ve tozlayıcı böceklerin girmesine engel olmak için kapı ve havalandırma pencerelerinin üzeri kapatılmalıdır. Ayrıca bitkiler üzerindeki erkek çiçekler oluşur oluşmaz koparılmalıdır.

 

 

YABANCI TOZLANMAYA KARŞI ALINACAK TEDBİRLER

Yabancı tozlanmaya karşı izolasyon tedbirlerinin kesin olarak alınması gerekmektedir. Aksi takdirde çeşit safiyeti ortadan kalkabilir.

Islah ve tohum üretimi çalışmalarında yabancı tozlanmaya karşı alınacak tedbirler şu şekildedir.

 

1-Mesafe izolasyonu :  Yabancı tozlanmaya karşı kapalı izolasyon sistemi garantili olmasına rağmen, geniş alanlarda yapılan üretimlerde mesafe izolasyonu uygulanmaktadır. Çünkü kapalı izolasyon çok masraflı ve pratik bakımdan oldukça güç hatta imkansızdır. Mesafe izolasyonunda yetiştirilecek türler veya aynı tür içerisindeki çeşitler arasında belirli bir mesafe bırakılır.

 

Bırakılacak mesafeyi değişik faktörler etkilemektedir.

Bunlar;

1-Yetiştirilen türün yabancı tozlanma oranı,

2- Tohumluk üretim kademesi,

3- Çevre faktörleri,

4- Tozlanmada etkili olacak arı, böcek vb. faaliyeti.

Mesafeler ne kadar büyük olursa olsun yabancı tozlanma olasılığı mutlaka vardır. Tohumluğun kademesi de mesafe açısından son derece önemlidir.  Orijinal ve anaç tohumluklardaki izolasyon mesafeleri, sertifikalı tohumluklardakinden daha fazla olmalıdır. Bu miktar 2-5 kat daha fazla olmaktadır. Bu durum tohumların daha saf olarak üretilmesini sağlamaktadır. Üretim alanlarının hakim rüzgar yönüne göre yerleştirilmelidir.

 

Orijinal, Anaç ve Sertifikalı tohum kademeleri arasında bırakılması gereken mesafeler ise şu şekilde olmalıdır.

 

ORİJİNAL

ANAÇ

SERTİFİKALI

Yabancı tozlanan

800-1000 m

400-600 m

300-400 m

Kendine tozlanan

100-500 m

50-250 m

40-50 m

 

2- Zaman izolasyonu : Ticari anlamda yapılan tohum üretiminde kullanılmaktadır. Tohumluk bitkiler, farklı zamanlarda yetiştirilerek aynı yerde farklı türlerin tohum üretimi gerçekleştirilir.

 

3- Kapalı izolasyon : Yabancı tozlanmaya karşı en garantili yöntemdir. Özellikle; ıslah çalışmaları be hibrid tohum üretiminde kullanılmaktadır. Bu amaçla değişik yöntemler uygulanmaktadır. Bunlar;

 

a) Çiçek ve salkım izolasyonu : Yabancı tozlanmaya karşı korunacak olan çiçek veya salkım; izolabant, parşomen kağıt veya bez torbalarla koruma altına alınır. Torbalarda havalandırma amacıyla küçük delikler açılabilir ancak  bu deliklerden içeriye küçük böceklerin  girmesine engel olacak büyüklükte olmasına dikkat edilmelidir.

 

b) Bitki izolasyonu : Bazı çalışmalarda tek bir bitki izole edilerek çalışmalar bunun üzerinde yapılır. Bunun için çiçeklenmeden önce   bitkinin üzerine  uygun büyüklükte bir kabin yerleştirilir. Kabin üzeri bir  örtü ile kapatılarak bitkinin kendi çiçek tozlarıyla tozlanması sağlanır. Örtünün toprağa temas eden kısımlarından herhangi bir böcek  veya çiçek tozu girişinin olmaması gerekir. Çiçeklerde döllenme olayının bittiği tespit edildikten sonra izolasyon malzemeleri kaldırılmalıdır.

 

c) Bitki grubu izolasyonu : Bu amaçla; plastik veya cam seralar ile modern ıslah ve tohum üretim kuruluşlarda olduğu gibi içleri değişik büyüklüklerde kabinlere ayrılmış seralar kullanılmaktadır. Bu özelliklerde hazırlanan izolasyon odalarına veya seralara dışarıdan hiçbir polen taşıyıcısının girmemesi gerekir. Özellikle kapılar ve havalandırma pencereleri çok ince tellerle örtülmelidir. Ayrıca böcekle tozlanan türlerde içeriye kontrollü olarak arı veya böcek konulabilir veya tozlanmada vibratörlerden yararlanılabilir.    

 

TOHUMLUK ÜRETİM KADEMELERİ

1- Elit Tohumluk : Yeni ıslah edilmiş veya daha önce ıslah edilmiş olup da çeşit saflığını muhafaza ve devam ettiren tohumluklardır. Bu tohumluğun kontrolünü   ıslahçı yapmaktadır. Orijinal tohumluğun başlangıcını ve sertifikalı tohumluğun kaynağını oluşturmaktadır.   Elit tohum üretimi, ıslahçı  veya araştırma kuruluşları tarafından yapılır. Elit tohum miktarı azdır ve ticari anlamda tohum üretiminde kullanılmaz.  Beyaz etiketler kullanılır.

 

2- Orijinal Tohumluk : Elit tohumluk veya kendisinden elde edilen, çeşit safiyetini devam ettiren, ıslah ve araştırma kuruluşlarında veya ıslahçıların kontrolü altında yetiştirilen tohumluklardır.  Beyaz etiketler kullanılır.

 

3- Anaç Tohumluk :  Orijinal tohumluk veya kendisinden elde edilir. Çeşit safiyetini devam ettirir. Tohumluk kontrol ve sertifikasyon teşkilatı tarafından kontrol edilir.  Mavi kuşaklı etiketler kullanılır.

 

4- Sertifikalı Tohumluk : Sertifikalı tohumluk, anaç tohumluktan veya kendisinden elde edilir. Bu kademedeki tohumluk, tarla ve laboratuar kontrolleri yapılmış, ambalajlanmış, etiketlenmiş, standartlara uygun tohumluklardır.

Hibrid tohumlar bu gruba girer. Bu tohumların üretiminde  resmi protokol ve sözleşmeler yapılmaktadır.  Kırmızı kuşaklı etiketler kullanılır.

 

SEBZE TOHUMU ÜRETİMİNE ETKİ EDEN ÇEVRESEL FAKTÖRLER

Belirli bir bölgede herhangi bir kültür bitkisinin yetiştirilmesi üzerine ekolojik faktörler etki yapmaktadır. Yetiştiricilikle ilgili bir işletme kurulurken veya mevcut işletmelerde bir kültür bitkisi yetiştirilirken, göz ününde tutulacak faktörler, sebze tohumu üretiminde çok daha fazla önem taşımaktadır. Bu faktörler şunlardır;

 

1. Sıcaklık : Sebze tohumu üretiminde sıcaklı üç aşama için önemlidir.

a) Bitkilerin sağlıklı gelişimi açısından,

 

b) Tozlanma ve döllenmeyi uyarması açısından,

 

c) Çiçeklenmesi uyarması açısından.

Tozlanma döneminde sıcaklıkların, 15-25 °C arasında olması istenmektedir. Düşük sıcaklıklarda tohumların olgunlaşması gecikmekte, buna bağlı olarak hasat gecikmektedir. Ayrıca, Brasssica türlerinde yüksek sıcaklıklarda çiçek tozunda  anormallikler oluşabilmektedir. Tohum üretim esnasında özellikle hasat döneminde, sıcak ve kuru havalar tercih edilmektedir. Sıcaklık, bitkilerin vegetatif devreden, generatif devreye geçişi bakımından büyük önem taşımaktadır. Vegetatif gelişme süresince sıcaklık, birçok bitkide çiçeklenme zamanının belirlenmesi üzerine gün uzunluğundan daha önemli olan bir faktördür.  Yazlık sebzeler vernalizasyon gereksinimini ilkbahar döneminde karşılamaktadır.

 

2. Işık: Sebze tohumu üretiminde ışık iki yönüyle etkili olmaktadır.

a) Fotosentezi arttırması,

 

b) Çiçeklenmeyi uyarıcı etkisi.

Kısa gün bitkileri, çiçeklenme için kısa süre ışığa gereksinim duydukları halde, uzun gün bitkileri aynı tepkiyi uzun süre ışık etkisi altında kaldıklarında gösterirler. Nötr gün bitkileri ise, gün uzunluğundan etkilenmez. Bu tür bitkiler, kısa gün koşullarında da, uzun gün koşullarında da çiçeklenmeye devam ederler.

 

3. Yağış ve Nem: Sebze tohumu üretiminde özellikle döllenme, tohumun olgunluk ve hasat devrelerinde hava neminin düşük ve yağışın olmaması istenmektedir. Fazla nem, geç hasada neden olmakta,  hastalık ve zararlı oranını arttırıcı etkiye yol açmaktadır.  Tohum oluşum döneminde yağış, tohum ve baklaların kurumasını engeller. Bir çok bitkide ön çimlenmeye neden olur. Şiddetli yağışlar, tohumların dökülmesine neden olarak hem tohum kayıplarını arttırır, hem de mekanik olarak zararlara neden olur. Tohum üretiminde toprakta oluşan fazla nem, bitkinin normal bir gelişme göstermesine ve verimliliğine engel olmaktadır. Fazla miktarda sulama ve buna bağlı olarak oluşan nem bitkinin vegetatif olarak gelişmesine, tohumun istenilen nitelikte olgunlaşmamasına neden olur. Yetiştirmede diğer bakım faktörleri gibi sulamanın da yetiştirilen bitki ve toprak karakterine göre ihtiyaç duyulan zamanlarda  ve yeteri kadar özellikle çiçeklenme ve hasat dönemlerinde daha sıkı kontrol altına alınması gerekmektedir.  

 

4. Rüzgar: Tohum üretimimde sıcak ve kuru esen rüzgarlar daha fazla olumlu etki yapmaktadır. Rüzgarın faydaları şu şekildedir.

a) Uygun hızda esen rüzgar terleme ve solunumda olumlu etki yapar.

b) Tozlanmayı teşvik eder.

c) Tohumların, hasat sonunda daha erken kurumasını sağlar.

 

Rüzgarın şiddetli olması halinde ise;

a) Mekanik zararlara neden olur.

b) Tohumların açılıp dökülmesine neden olur.

c) Çok soğuk rüzgarlar çiçek tozunu olumsuz yönde etkilemektedir.

 

5. Toprak :  Sebzelerin gelişme, verimlilik ve tohum olgunlukları üzerinde yetiştiği toprak yapısının büyük ölçüde önemi vardır. Tohumluk üretiminde tercih edilen topraklar, normal sebze yetiştiriciliğinde tercih edilenlerden biraz faklı olabilmektedir. Ağır karakterli killi topraklarda vegetasyon süresi uzadığından bitki üzerinde geç dönemlerde oluşan çiçeklerdeki tohumların olgunlaşmaları istenilen oranda olmamaktadır. Hafif karakterli topraklarda ise bitkilerde yeterli gelişme sağlanamadığından tohum kalitesi ve miktarı olumsuz etkilenmektedir.  

 

6. Arı ve Böcek Faaliyeti : Yabancı tozlanan bir çok bitki türünde çiçeklenme döneminde etkin bir tozlanma için, arı ve böcek faaliyetine gereksinim duyulmaktadır. Arı ve böcekler çiçekleri kendi beslenmeleri için ziyaret ederek tozlanmaya yardımcı olurlar. Bombus, bal arıları ve doğadaki böcekler, özellikle çiçeğin nektarını ve çiçek tozlarını toplamaya uyum sağlamışlardır.  Yapılan araştırmalarda, bal arılarının kabakgillerde ve bakla gibi sebze türlerinde çok önemli oranda verim artışına neden olduğu tespit edilmiştir.  Arı ve böcek faaliyeti üzerine iklim koşullarının etkisi çok fazladır. Böceklerin çalışması için 24-38 °C sıcaklıklar yeterli olduğu halde, arılar 15-49 °C sıcaklıklarda aktif olarak çalışabilmektedir.  

 

7. Hastalık ve Zararlı Yoğunluğu : Birçok hastalık tohumla taşındığı için yoğunluğun az olduğu bölgelerde tohumluk üretimi yapılması daha uygundur. Bunun için üretim yapılacak olan bölgedeki sebze hastalık ve zararlılarının yoğunluk durumları belirlenmesi ve bu doğrultuda üretim yapılması gerekmektedir. Ayrıca, yabancı otlarla da etkin bir mücadele yapılarak kontrol altına alınması gereklidir.  

 

 

TOHUMLUK ÜRETİMİNİN PLANLANMASI

Sebze tohumu üretimine başlanırken şu hususlara dikkat edilmelidir.

 

1. Ekim Nöbeti : Ekim nöbeti, sebzelerin ekilişlerini yıllık veya çok yıllık planlayan, aynı yerde sebzelerin arka arkaya ekim sıralarını tayin eden sistemdir. Her sebze türünün topraktan kaldırdığı besin maddeleri aynı değildir. Kök yapısına bağlı olarak toprağın değişik katmanlarından yaralanmaktadır. Bu nedenle; derin, orta ve yüzlek köklü bitkiler ekim nöbetine göre ayarlanarak topraktan daha ekonomik olarak yaralanmak mümkündür. Sürekli aynı bitkinin yetiştirilmesi halinde hastalık ve zararlılar çoğalarak bitki yetiştiriciliğini imkansız hale getirebilir.  Ekim nöbetinde aynı bitki aynı yere 4-6 yılda bir gelecek şekilde plan yapılmalıdır.

 

2. Parsel ve Tarla Şekli : Parsel ve tarla şeklindeki en önemli husus, tohum üretiminde kullanılacak olan alanların olabildiğince kare şeklin de olmasıdır. Kare şeklindeki parsellerin yüzeyi, dikdörtgen şekilli parsellere göre daha avantajlıdır. Çünkü çiçek tozu dağılımı ve yabancı tozlanma açısından önemlidir.

 

3. Kenar Bitkileri : Tohum üretiminde dikkat edilecek bir hususta, kenardaki bitkiler çıkarıldıktan sonra iç kısımdaki bitkilerden tohum alınmalıdır. Çünkü yabancı tozlanma açısından kenar bitkileri daha fazla risk altındadır. Bu yüzden genetik karakterlerin yüksek olması ve çeşit safiyetinin korunması amacıyla   kenar bitkilerinin tohumları ayrı olarak alınmalıdır.  Bu amaçla, büyük parsellerde kenardan 5’er m’ lik kısımlar ayrı hasat edilmelidir. Bu şekilde ayrı olarak hasat edilen tohumlar ticari olarak kullanılmamalıdır.

 

4. Koruyucu Bitkiler : Tohumluk bitkiler arsında yabancı tozlanmayı engellemek ve tohumluk bitkilere çevreden gelebilecek doğrudan zararları engellemek amacıyla mısır ve ayçiçeği gibi bitkiler parsel kenarlarında yetiştirilebilir. Seçilen koruyucu bitkinin, tohumluk bitkiler açısından hastalık ve zararlılara konukçuluk yapmaması gerekmektedir.    

 

5. Tohum Ekimi :  Tohumluk üretimi için ekim işlemleri, taze tüketim amacıyla yapılan işlemlere benzemektedir. Ancak ekim aşamasında çeşitlerde tohumların karışmamasına son derece özen gösterilmelidir.

 

Bunun için;

a) Tohum ekim makinelerinin kullanıldıktan sonra iyice temizlenmesi,

b) Tohumların depolanmasında azami dikkatin gösterilmesi,

c) Etiketlemelerde yanlışlık yapılmaması,

d) Tohumların yanlış yere ekilmemesi gerekmektedir.

 

Ekim sırasında bitkilere ait plan ve kayıtlar çok iyi tutulmalı, üretim sonuna kadar iyi muhafaza edilmelidir.

Tohum ekim zamanı, sebze türüne ve ekolojiye göre değişmektedir. Özellikle tohum üretiminde çiçeklenme ve tohum oluşturma dönemindeki çevre koşulları ile o dönemdeki hastalık ve zararlıların durumu bilinmelidir. 

Bitkinin çiçeklenme süresi ile ne kadar zamanda tohumlarının olgunlaşacağının daha önceden bilinmesi ekim planı açısından önemlidir.

 

 

TOHUM ÜRETİLECEK PARSELLERDE YAPILACAK KÜLTÜREL İŞLEMLER 

Tohumluk üretimi için yapılan yetiştiricilikte uygulanan kültürel işlemler, taze tüketim için yapılan yetiştiriciliktekine benzemektedir. Fakat özellikle sulama ve gübrelemeye dikkat edilmesi tohum oluşumu ve kalitesi açısından önemlidir.

 

1. Sulama :  Tohum üretimi amacıyla yapılan yetiştiricilikte, çiçeklenme periyodu ikinci yılda oluşan sebze türlerinde tohum olgunlaşma dönemine girdiğinde sulama kesilmelidir.  Ancak;  vegetatif  ve generatif dönemi ikisi birlikte devam eden sebze türlerinde meyve oluşumundan sonra da sulamaya devam edilmelidir.

 

2. Gübreleme: Üretim yapılacak olan alan organik maddece zengin olmalıdır. Vegetaif aksamın gelişmesi için azotlu, tohumun gelişimi için ise posforlu ve potasyumlu gübreleme gerekmektedir.

Sağlıklı bir vegetatif gelişme yoksa ve bitkiler belirli bir yaprak alanına ulaşmamışsa, azotlu gübreleme mutlaka yapılmalıdır.

Fosfor ise, meyve tutumu ve tohum gelişmesinde önemlidir. Ayrıca tohum verimini arttırır. Potasyum, tohum kalitesi açısından önemlidir. 

 

3. Tip Dışı Bitkilerin Ayrılması:  Yetiştirilen çeşitten farklılık gösteren bitkilerin tümüne tip dışı bitki denmektedir. Tip dışı bitkileri ayırmak, çeşit saflığını korumak amacıyla yapılır. Tip dışı bitkilerin meydana gelme nedenleri şunlardır:

a) Tohumluk bitkilerin; farklı türlerle veya yetiştirilen bitkinin çevrede bulunan yabani türlerle tozlanması sonucunda, Örneğin; Lahana türlerinin, hardal ile tozlanması gibi.     

b) Mutasyonların ileri dönemlerde ortaya çıkması ile,

c) Tohum üretimi yapılan alanda, daha önce yetiştirilen bitkiden tohum dökülmesi veya vegetatif bitki parçalarının kalması ile,

 d) Ekim ve dikim işlemleri sırasında farklı çeşitlere ait tohumların karışması durumunda tip dışı bitkiler oluşabilir.

 

Tip dışı bitkileri ayırma yöntemleri;

            - Her bir bitki ayrı ayrı görülecek şekilde kontrol edilerek, tip dışı bitkiler kolay bir şekilde tespit edilir.

            - Bitkiler değişik kişiler tarafından sistematik bir şekilde kontrol edilmelidir. 

            - Bitkiler, sabah ve akşam saatlerinde güneş arkadan gelecek şekilde yürünerek kontrol edilmelidir.

            -Gözlemler sık aralıklarla yapılmalı, istenmeyen bitkiler çiçeklenme döneminden önce uzaklaştırılmalıdır.

 

4. Tarla Kontrol Zamanı: Tohum üretim alanında; tohum kalitesini etkileyen faktörlerin belirlenmesi, bir defa kontrol ile mümkün değildir. Bu kontrol sırasında tüm faktörleri görmek mümkün olmayabilir. Çünkü; değişik faktörler aynı zamanda ortaya çıkmayabilir veya büyümenin belirli bir aşamasında tohum kalitesini etkilemeyebilir. Bu nedenle birçok bitkide tarla kontrolleri, değişik dönemlerde birden fazla sayıda yapılmalıdır.  Tarla kontrolünün zamanı ve sayısı; bitkinin vegetasyon süresi, tozlanma durumu, hastalık ve zararlılara duyarlı olduğu devrelere göre değişir. 

 

Tarla kontrol dönemleri (generatif çoğalan türlerde) şu şekilde gruplandırılabilir;

1. Çiçeklenme Öncesi: Çiçeklenmeden önceki tüm dönem, çiçeklenme öncesi olarak kabul edilir. Fide dönemindeki tüm büyüme aşamaları bu dönemi oluşturur.

2. Çiçeklenme Dönemi: Bu aşamada çiçekler oluşmuş, stigma çiçek tozu kabul eder durumda ve çiçek tozları etrafa yayılma durumundadır.

3. Çiçeklenme Sonrası: Bu aşamada, tozlanma tamamlanmış ve çiçek tozlarının dökülmesi tamamlanmıştır. Döllenmiş yumurta hücresi gelişmeye başlamıştır. 

4. Hasat Öncesi: Bu aşamada, tohum sert bir yapı kazanır ve fizyolojik olgunluğa ulaşır. Tohum formunu tam olarak almış, fakat nem içeriği yüksek durumdadır. Fizyolojik olgunluk dönemi, Tohumda canlılığın en yüksek seviyeye ulaştığı dönemdir.

 

5. Hasat Dönemi: Bu aşamada tohum, fizyolojik olarak olgun olup, güvenli ve kolay hasat edilecek kadar kurumuş olmalıdır.  

            Kök oluşturan ve soğanlı bitkilerde ise kontrol dönemleri;

            1. Çiçeklenme öncesinde kök/soğan büyüme aşamasında,

            2. Tam kök oluşumu dönemlerinde yapılmalıdır.

 

 

TOHUMLARIN OLGUNLUK ZAMANININ BELİRLENMESİ

 

1. Çiçeklenmeden sonra geçen gün sayısı:    Bitkilerde çiçeklenmeden sonra geçen gün sayısı ekolojilere göre farklılık gösterir. Bunun, tohumun üretildiği ekolojide uzun yıllar dikkate alınarak belirlenmesi gerekir.

Tohumda fizyolojik olgunluk döneminin belirlenmesi ile tohumların hasadına karar verilmelidir.

 

2. Morfolojik değişimler:  Meyvelerin olgunlaşmasına bağlı olarak, renk değişimi kriter olarak ele alınır. Örneğin; biberde, meyvenin yeşilden kırmızı renge dönüşümü, fasulyede, yeşilden mor renge doğru bir dönüşüm, hıyarda, meyvelerin sarı renge dönüşümü ile tohum olgunluğu anlaşılır.

 

3. Tohumdaki kuru madde ve nem oranındaki değişimler: Hasat zamanını belirlemek için kullanılabilecek en sağlıklı kriterdir.

Nem ve kuru madde içeriği arasında ters oranda bir değişim vardır. Nem, türlere göre %8-12 arasına düştüğü zaman hasada karar verilir.     

 

4. Etkili sıcaklık toplamı:   Ekoloji ve türlere göre değişiklik göstermektedir. Uzun yıllar gözlem yapılarak karar verilmelidir. Çiçeklenmeden hasada kadar geçen süredeki sıcaklık toplamı esas alınır. Bu sıcaklık toplamlarına göre, olgunluk zamanları belirlenir ve hasada karar verilir. Ancak tek başına hasat zamanın belirlenmesinde kriter olarak kullanılmamalıdır.  

 

 

TOHUMLUK BİTKİLERDE HASAT YÖNTEMLERİ

Tohumluk bitkilerde seçilecek hasat yöntemleri; tohumun bitki üzerinde bulunuş şekli, üretilen tohum miktarı, üretim alanının genişliği, maliyet gibi kriterlere göre değişir. Buna göre;

1. El ile hasat:  En fazla kullanılan hasat yöntemidir. Her tür için kullanılabilir. Bitkilerdeki tohumlar olgunlaştıkça hasat yapılması söz konusudur. Birim alandan elde edilen tohum miktarının artmasını sağlar. Bu durum; marul, lahana ve karnabahar gibi küçük tohumlu türlerde daha büyük önem taşımaktadır. Tohumda oluşacak mekanik zararlar ile fiziksel karışımlar daha az olmaktadır.

 

Sebze türlerine göre hasat değişik şekillerde uygulanmaktadır:

a) Patlıcan, kabak, hıyar, domates gibi türlerde meyveler teker teker elle hasat edilir.   

b) Soğan, havuç ve bamya gibi türlerde meyveler bıçak veya makas yardımı ile kesilerek hasat edilir.

c) Lahana grubu sebzeler ile, marul ve turp gibi türlerde, çiçek sapları kesilerek tohumlar alınır.

 

2. Makine ile hasat: Geniş alanlarda üretim yapıldığı zaman tercih edilmektedir. Ancak her sebze türüne uygun bir hasat yöntemi değildir. Uygun türlerde tohumluk sapların kesilme işlemi, hareketli makinelerle veya hasat/harman makineleriyle yapılır. Özellikle baklagiller, havuç ve ıspanak gibi türlerde kolaylıkla uygulanabilir. Ispanak; hem hasadı, hem de tohum ayırmayı birlikte yapan makinelerle hasat edilebilmektedir. Makineli hasatta işçilik masrafı azalmaktadır. Bu şekilde hasat yapıldığı zaman, her hasattan sonra makine temizlenmeli ve tohum karışımlarının önüne geçilmelidir.

 

 

TOHUM AYIRMA YÖNTEMLERİ      

1. Kuru tohum ayırma yöntemi: Fasulye, bakla, havuç, turp, kereviz, lahana, karnabahar, maydanoz gibi sebzelerde tohumlar bakla ve çiçek demetlerinde bulunduğundan bu yöntem ile ayrılmaktadırlar. Tohumların içinde bulunduğu kuru bakla, kapsül veya meyveler tamamen kuru bir halde olduklarından içlerindeki tohumlar değişik yöntemlerle ve mümkün olduğunca zedelenmeden kolayca açığa çıkmaktadır. Bu tohumları çıkarmak için şu yöntemler kullanılmaktadır.

a) Tarlada tohumluk bitkileri hasat edip tohumların bulunduğu bakla veya meyveleri parçalayarak tohumları kırmadan ayırmaya uygun özel makinelerle,

- Tohumun nem içeriği. Tohumun depolanması için nem içeriğinin  %14-15’in altında olması gerekmektedir. Tohum ayırma aşamasında %3-5 daha fazla nem içermesi mekanik zararlanmayı azaltmaktadır.

b) Hububat harman makinelerine benzeyen, fakat sebzelerin özelliklerine göre düzenlenmiş harman makineleriyle,

c) Tohumluk bitkilerin fazla olduğu hallerde özellikle bakla, bezelye, fasulye gibi sebzelerde üzerinden ağır aletlerle ezmek suretiyle,

d) En basit bir yöntem olarak bir bez üzerine serilmiş olan kuru baklaların üzerine sopalarla vurmak suretiyle,

 

2. Sulu tohum ayırma yöntemi: Tohumları meyve eti içerisinde dağınık halde bulunan sebze türlerinde uygulanmaktadır.  Bu yöntemde tohumlar,

 

a) Yıkanarak Ayırma: Meyve içerisinde sulu yapıya sahip kısmen yaş ve yapışkan bir halde bulunan tohumlar değişik yöntemlerle yıkanarak ayrılmaktadır. Tohumlar su altında ve bir eleğin üzerinde ovuşturarak yıkanabildiği gibi içi su dolu bir kap içerisinde yıkanmak suretiyle de ayrılabilmektedir. Bunun için meyveler daha önceden elle veya bıçakla değişik parçalara ayrılmalıdır. Ancak yıkama ne kadar dikkatli yapılsa bile tohumların arasında ince etli kısımlar kalmaktadır. Diğer bir yöntem ise yine su dolu bir kap içerisine parçalanmış meyveler atılır. Burada etli kısımlar seçilerek alınır. Bir müddet sonra dolgun ve sağlam tohumlar dibe çöker hafif olanlar ise suyun yüzeyinde kalmakta ve buradan alınıp atılmaktadır. Bu işlemin bütün olarak yapılması ise makinelerin deposuna bütün olarak atılan tohumluk meyveler özel bıçaklarla parçalanır ve içlerinden ayrılan tohumlar içinde su akan bir kanala boşalarak buradaki yumuşak fırçalarla otomatik olarak temizlenir ve bu kısımdan ayrılan tohumlar çok yavaş akan su yüzünden toplanarak özel kaplara alınmaktadır.

 

b) Fermantasyon Yöntemi ile Ayırma: Bu yöntemde materyalin miktarına göre fıçı, kova, teneke veya bu amaçla yapılmış değişik büyüklükteki kaplar kullanılmaktadır. Parçalanmış meyveler tohumları ile birlikte veya yalnız tohumlar etrafındaki bir kısım etli madde ile birlikte içinde su bulunan kap içerisine doldurularak birkaç gün bekletilmelidir.Bu materyallerin özelliğine ve ortam sıcaklığına bağlı olarak fermantasyon süresi değişebilmektedir. Fermantasyon sırasında bazı mantar bakteri ve mikroorganizmaların gelişimi azalmakta veya ortadan kalkmaktadır.  Fermantasyon sırasında kabın üst kısmında zayıf tohumlar toplanacağından bunlar dışarı atılmakta ve kap içerisinde dolgun ve sağlam tohumlar kalmaktadır. Fermantasyon sona erince kap içerisindeki tohumları diğer maddelerden ayırmak amacıyla çeşitli büyüklükte elekler içerisinde su ile yıkanarak tohumlar ayrılmaktadır.  

 

c) Kimyasal maddeler ile tohum ayırma: Özellikle Hıyar, Domates ve Kabak gibi sebze türlerinin tohumları asit kullanmak suretiyle ayrılmaktadır. Bu yöntemde en fazla HCl (Hidroklorik asit) ve H2SO4  (Sülfirik asit) kullanılmaktadır.

Örneğin; Hıyarda 1 ton meyve için 9 litre HCl  veya 3 litre H2SO4   15-30 dakika

 

 

TOHUMLARIN KURUTULMASI  

Kurutma işlemi tohumların nem kapsamlarının, tohumun canlılığını ve çimlenme gücünü yitirmeyecek uygun düzeye indirilmesi işlemidir.

Olgunlaşma sırasında tohum nemi depo maddelerinin kullanımı ile azalır. Tohumların ana bitkiden ayrıldığı dönemde tohumdaki su miktarı %50’nin altındadır. Bu devreden sonra tohumdaki su miktarı tohumun çevresini saran hava veya toprakla eşit düzeydedir. Daha sonra tohumdaki nem miktarı tohumun muhafaza edildiği koşullara baplı olarak değişir. Hasattan sonra tohumda bulunan nem oranı türlere göre değişiklik göstermekle birlikte çoğunda %13-18 arasındadır.

Pulplu meyvelerden alınan tohumlar (Domates, Kavun, Hıyar ve Karpuz gibi) hasat döneminde nispeten daha fazla neme sahiptir. Tohumlar alındıktan sonra da nemliliklerini korumaktadırlar.

 

Kurutmanın Nedenleri:

  1. -Tohumlar ana bitkiden veya meyveden daha kolay ayrılır.
  2. -Kurutma sırasında bitki artıkları da kuruduğundan, bunların tohumdan uzaklaştırılması daha kolay olur.
  3. -Tohumun muhafaza ömrünün artması için nem oranının düşürülmesi gerekir.

 

Sebze tohumlarının bünyesindeki nem oranı, tohumların depolanma süresine bağlı olarak değişmekle birlikte, nişastalı tohumlarda nem oranı %12, yağlı tohumlarda %9, küçük tohumlarda %3-5’e düşecek kadar kurutulmalıdır.

 

Tohumlarda kurutma süresi bazı faktörlere bağlı olarak değişmektedir. Bunu etkileyen nedenler ise;

- Tohumun başlangıçtaki nem oranı,

- Tohumda kurutma sonunda istenen nem oranı,

- Tohumun kuruma oranı,

- Kurutma için kullanılan havanın hızı,

- Kurutma sırasında havadaki nem oranı

- Hava sıcaklığı etkilidir.

 

Bu nedenlerden dolayı sebze tohumları kuruma süreleri yönünden farklılık gösterir. Bu yönden kabakgiller ve marul nispeten çabuk kuruyan, havuç, pancar ve domates orta derecede kuruyanlar ve lahanagiller, baklagiller, soğan , pırasa ve mısır da yavaş kuruyan grupta yer almaktadır.

 

Tohumlarda Kurutma Sıcaklığı

Tohum kurutma sıcaklıkları 30-44 °C arasında değişmektedir. Genel olarak 43.5 °D’de her 4 m3     tohum partisinden bir saatte %0.3 0ranında nem uzaklaştırılmalıdır.

Tohumun orijinal su kapsamı yükseldikçe, kurutma sıcaklığının düşürülmesi gerekir. Buna göre çok nemli tohumlar için %18’in üzerinde) sıcaklık genelde 35 °C’den daha fazla olmamalıdır. Daha düşük nem düzeylerinde, tohumlar 30-40 °C’deki sıcaklıklarda rahatlıkla kurutulabilirler.

Tohumlardaki nem ne kadar az ise tohumun depolama sırasındaki canlılık oranı  o kadar uzamaktadır. Tohumlarında %5-14 oranında nem bulunduran türlerde, tohum nemindeki %1’lik azalma tohumun canlılığını 2 kat arttırmaktadır. Ayrıca tohumun iyi kurutulması ile tohumun içinde ve dışındaki bakteri ve fungusların gelişme düzeyine bağlı olarak tohumun zararlanmasını da önler.  

 

Tohum Kurutma Yöntemleri

1. Doğal Kurutma: Bu yöntem daha çok hasat dönemi kurak geçen yerlerde kullanılmaktadır. Kurutma; bitki üzerinde veya hasat edildikten sonra sergiler üzerine alınan tohumlarda doğal koşullarda meydana gelmektedir. Kurutma oranı ve hızı, hava sıcaklığı,  hava nemi, ve rüzgar hızından etkilenmektedir. Olgunluk öncesindeki sıcak ve kuru rüzgar, çok hızlı kurumaya neden olarak tohuma zarar verebilir. Ancak kuruma sırasındaki orta derecede sıcaklık ve nem çok üstün kaliteli tohum üretimi için uygundur. Doğal kurutmada tohumlar ince bir tabaka halinde serilerek özellikle gölgede kurutulmalıdır. Nem içeriği yüksekse doğrudan güneş ışığı altında belirli bir seviyeye kadar kuruma sağlandıktan sonra gölgeye alınmalıdır. Geceleri tohumlar korumalı bir yere alınmalı yada üzeri örtülmelidir. Özellikle sonbahar döneminde gece sıcaklığının düşük olması nedeniyle tohumlar üzerinde çiğ oluşumu görülebilir.

 

2.Yapay Kurutma: Fazla miktarda tohum üretiminde, nemli koşullarda veya tohumların uzun süre depolanmasını gerektiren durumlarda yapay kurutma yöntemlerinden yaralanılmaktadır. Bu yöntemin doğal kurutmaya göre avantajlı yönleri bulunmaktadır. Bunlar;

  1. Daha erken hasat yapılabilir.
  2. Dökülme ve iklim koşullarının olumsuz etkileri ortadan kaldırılır.
  3. Hızlı kuruma sağlanır.
  4. Sabit sıcaklıkta kurutma sağlanır.
  5. Yapay Kurutma Sistemleri

 

a) Fırın Kurutucular: Sıcak hava üfleyen fırın kurutucular, domates, patlıcan, biber ve kabakgil türlerinin tohumlarının kurutulmasın da uygundur. Bu sistemde nemli tohumlar, ince delikli bir yüzey üzerine konulur. Alt kısımdan üflenen sıcak hava ile tohumdaki nem uzaklaştırılır. Sıcak hava tohumlar arasından geçerken tohum nemi de dış havaya verilir. Tohum yığınının yüksekliği 5 cm’ yi geçmemelidir.

 

Bu sistemin avantajlı yönleri;

Tohum meyveden ayrılır ayrılmaz kurutma yapılabilir,

Az miktardaki tohumlarda bile kullanılabilir,

Sıcaklık kontrolü daha iyidir.

Kurutma için gerekli zaman, türlere ve tohum partisinin büyüklüğüne bağlı olmakla birlikte, patlıcan ve biberde yaklaşık 8 saat, domates de 10 saat ve kabak gibi iri tohumlu türlerde 12-16 saat tir.  Nemli patlıcangil ve kabakgil tohumları için kurutma sıcaklığı başlangıçta 37-40 °C arasında olmalı, daha sonra tohumdaki nemin düşmesiyle 32-35 °C’ ye düşürülmelidir. Tohumlarda kuruma tamamlanınca sıcak hava kesilir. Tohumlardan örnek alınarak nem kontrolü yapılır. Nem yeterli ise, tohumlar ambalaj kaplarına konarak depolanır. Eğer kurutma gerekli ise kurutmaya devam edilip tekrar nem kontrolü yapılır.

 

b) Sürekli Kurutma Sistemleri: Bu sistemler, fazla miktarda tohumların kurutulması için uygundur.

 

Tohumdaki Nem Oranının Belirlenmesi

Tohumdaki nem oranı ISTA (Uluslararası Tohumluk Kontrol Birliği) kurallarına göre  fırın kurutma esasına göre belirlenir. Başlangıç ve sonuç da ki tohum ağırlığındaki azalma % olarak nem düzeyini belirtir. Ayrıca elektrik-metreler yardımıyla da  daha kolay şekilde nem kontrol edilebilmektedir.

 

 

TOHUMLARIN TEMİZLENMESİ

Tohumun temizlenmesi tohum kalitesini garanti altına almak amacıyla başvurulan yollardan biridir. Doğru ekipman ve uygun yöntemle yapılırsa, tohumun saflığını ve çimlenme gücünü arttırıp, hastalıklı tohumların miktarını azaltır.

 

Tohumları temizlemenin sebepleri

1. Tohumun içinde bulunan toz, saman, gövde, yaprak gibi bitki kısımlarını ayırmak,

2.Tohumları tohum olmayan kum, toprak ve taş gibi maddelrden ayırmak,

3. Diğer ürünlerin tohumlarını ayırmak,

4.Yabancı ot tohumlarını ayırmak,

5. Yaralanmış, hastalıklı, böcekler tarafından yenilmiş, çimlenmiş, rengi kararmış, hafif, optimumdan küçük veya büyük tohumları ayırmak.

 

Tohum partilerinde; İrilik, Uzunluk, Şekil, Ağırlık,Yüzey yapısı, Renk dikkate alınarak ayrım yapılabilir.

 

Tohumların temizlenmesindeki aşamalar; Rüzgarla savurma, Ön temizleme, Ana temizleme, Ayırma ve sınıflandırma.

 

 

TOHUMLARIN  MUHAFAZASI

Tohumlar canlılık olayları en düşük düzeye indirilmiş olmakla birlikte, canlı bir yapı olduğu için hasattan hemen sonra canlılık oranlarını kaybetmeye başlarlar. Türün özelliğine bağlı olarak tohum canlılığını belli bir sürenin sonunda kaybeder. Bu n nedenle tohumların kurutulup temizlendikten sonra, çimlenme gücünü ve tohumun canlılığını karuyacak çevre koşulları altında muhafaza edilmesi gerekir.

 

Tohumları muhafaza etmenin nedenleri

  1. Tohumu her sene üretmek ekonomik olmayabilir, bu nedenle tohumların saklanması gerekir,
  2. Tohum verimi ekolojik koşullardan etkileneceği için, her yıl tohum üretimi garanti altına alınamayabilir. Be nedenle muhafaza ile her yıl aynı miktarda tohum bulmak kolaylaşır.
  3. Üreticilerin tohum istekleri, ekonomik duruma, bir önceki yıldaki Pazar isteklerine veya pazarlanabilme durumuna bağlı olarak yıllara göre farklılık gösterebilir. Bu şekilde fiyat değişiklikleri kontrol altına alınmış olur.
  4. Böcek , hastalık yangın gibi durumlardan korunmuş olur.
  5. Islahçılar elit tohumları normal koşullarda muhafaza ederek her yıl üretim yapma gereksinimi duymazlar,
  6. Gen kaynaklarının korunması uzun süreli muhafaza ile olur.

 

 

Tohumların Depolanma Şekilleri

1. Tohumu hasadından gelecek ekim dönemine kadar 6-8 ay süre ile depolama. Sebze tohumların çoğu bu şekilde depolanır.

2. Tohumları orta süreli ve çoğunlukla 12-14 ay süreyle depolama: Üretim fazlası tohumların bulunması durumunda geçerlidir.

3. Tohumları uzun süreli depolama: Tohumlar 5-20 yıl süre ile depolanabilirler. Gen stoklarının, ıslahçı tohumlarının ve tohum test laboratuarlarında yasal olarak ayrılmış tohumların muhafazasında bu tip depolama söz konusudur.

 

 

Tohumları Hasattan Sonraki Muhafaza Ömürleri

a) Bitki tür ve çeşidin özellikleri:

1. Ortodoks tohumlar: Bu tip tohumların depo ömürleri 1-5 yıl arasında değişir. Sebze türlerinin tohumları bu gruba girer.

2.  Rekalsitrant tohumlar:  Bu tür tohumlar kurutulma esnasında zarar görürler ve kısa sürede canlılıklarını kaybederler. Kahve ve kakao.

 

b) Hasat öncesi tarla ve sonrası depo koşulları:

Tohumluk bitkilerin yetiştirilmesi aşamasındaki iklim koşulları tohumun yeterince olgunlaşmasını engellediği gibi tohumun hasat sonrasında  canlılığının azalmasına neden olur.

Bitkinin kötü beslenmesi, hastalık ve zararlılarda canlılığı azaltıcı etkide bulunurlar.

Hasat, temizleme ve kurutma sırasındaki mekanik zararlanmalar da tohumun depolama sırasındaki koşullardan ve depo zararlılarından çabuk etkilenmelerine neden olur.

 

Depo faktörlerinden;  Depo sıcaklığı, Depo oransal nemi,Tohum nemi,Kalıtsal özellikler, Depolama sırasında ortaya çıkan gazlar, Böcek gelişme ortamı, Fungusitler tohum canlılığını etkilemektedir.

 

Sıcaklık: Genel olarak sıcaklığın artmasıyla tohumun depolama ömrü azalır.Kısa süreli depolamalarda depo sıcaklığının 10°C’de tutulması uygun ve ekonomikteir. Depo içinde oluşan ısı tohum tarafından emilir.  Tohum depolamada  sıcaklıkla ilgili olarak şu noktalara dikkat edilmelidir.

Akarlar 5 °C’nin, böcekler 15 °C’nin altındaki sıcaklıklarda gelişemezler.

Depo fungularının çoğu 0 °C’nin altında gelişemez.

 

Nem:  Sebze tohumlarının depolanmasında depo havasının neminin %50-60 arasında olması istenir. Çünkü depo neminin %40’ın üzerine çıkmasıyla depo zararlılarının faaliyeti başlar., %65-70’in üzerinde ise depo küflerinin faaliyeti artmaktadır.

 

 

İYİ BİR SEBZE TOHUMUNDA ARANAN ÖZELLİKLER

1.Dış Özellikler: Tohumların dış görünüşlerine veya tohumun kendisine has olan kokusuna göre belirlenen özelliklerdir. Bu özellikler;

  1. Tohumun rengi,
  2. Şekil,
  3. İrilik,
  4. Parlaklık,
  5. Koku
  6. Temizlik

 

2. İç Özellikler:

a) Tohumun çimlenme hızı ve çimlenme oranı,

Belli miktardaki tohumun belli bir yüzde ile çimlenme sayısına ulaşması için gerekli olan gün sayısıdır.

Yetiştirmede özellikle erkencilik açısından çok önemli olan çimlenme hızı; Çeşide, Tohumun ekildiği toprak yapısına, Ekim yöntemine, Sıcaklığa, Toprak nemine göre değişmektedir.

Çimlenme oranı ise; belirli bir süre sonunda çimlenen tohumların % olarak ifadesidir.

 

b) Tohumun çimlenme gücü (%)

Tohumlar çimlenme özelliğinde olmasına rağmen bazı zayıf tohumlar esas yerlerine ekildiğinde normal bir çimlenme gösterdikleri halde üzerindeki toprak tabakasını delip toprak yüzüne çıkacak kuvvete sahip olamadıklarından toprak içinde ölmektedir. Bu bakımdan tohumların çimlenme güçlerini belirlemek gerekmektedir.

Çimlenme gücü zamanla ilgili olup, belli bir zaman süresi içerisinde çimlenen tohumları göstermektedir. Çimlenme denemeleri doğrudan yetiştirme yapılacak alanın bir köşesinde hazırlanan yerde veya aynı ortamdan alınan toprakla doldurulmuş petri  kapları içerisinde yapılmalıdır. 

 

c) Tohumun tarımsal değeri

Tohumun çimlenem gücü ile temizlik derecesi o tohumun tarımsal değerini ifade etmektedir.

Tarımsal değer = Tarımsal değer ne kadar yüksek olursa o tuhumun çimlenemgücü ve temizlik derecesi o oranda yüksek demektir.

 

d) 1000 dane ağırlığı

Tohumların 1000 dane ağırlığı önemli bir kalite faktörü olup verim ile ilişkilidir. Birim alana atılacak olan tohumluk miktarının belirlenemsinde de kullanılan bir faktördür.

 

 e) 1 gr’da bulunan tohum sayısı

Belirli bir alana ekilecek tohumdan elde edilecek fide sayısının belirlenmesinde kullanılır.

Konu İle İlgili Dokümanlar

x
Bu konu hakkında kafanıza takılan bir şey var mı?

Turgut

22.05.2022 17:41:06

Domates tohumu bitkinin neresinden alınır

(96341 kodunu soldaki kutucuğa yazın!)

KULLANICI GİRİŞİ

Üye Ol Şifremi Unuttum?

ONLİNE TEST ÇÖZ
reflesh

"Her Çağda, Şartlar Ne Kadar Ağır Ve Umutsuz Olursa Olsun, İnananlar İçin Muhakkak Bir Nuh'un Gemisi Vardır."

Sorhocam.com 2014 yılında Ziraat Mühendisi Arafa KARAÇELEBİ tarafından kurulmuş olup herkesin faydalanabilmesi için ücretsiz olarak hizmet vermektedir.

Bitki hastalıkları, bitki zararlıları, yabancı otlar, şifalı bitkiler, arıcılık, bayilik sınavı notları, bayilik sınavı soruları, online testler, kimyasal analiz yöntemleri, bitki besleme ve gübreleme, tarımsal destekler, peysaj ve süs bitkileri, kimyasal analiz yöntemleri, hijyen eğitimi, pest kontrol yöntemleri

Site Haritası - Rss Beslemesi