• notifications1
  • menü

Bugün : 28 Mart 2024 Perşembe

SALVIA SPP. (ADAÇAYI)

Familya: Labiatae  Cins: Salvia   Tür: S. officinalis

 

Adaçayı yapraklarının en eski çağlarından beri tedavi alanında kullanıldıkları anlaşılmaktadır. Bitkinin bilimsel adı Salvia, latince salvere yani korumak, muhafaza etmek kelimesinden gelmektedir. Orta Avrupa ve Balkanlarda, Akdeniz bölgesinde yabani olarak bulunur. Yurdumuzda pek çok adaçayı türü doğal olarak yetişir. Adaçayı adı genelde uçucu yağ içeren geniş bir bitki ailesini içermekte ve sadece Anadolu'da 100 kadar değişik adaçayı türü bilinmektedir.

Adaçayı sorhocam ile ilgili görsel sonucu

Adaçayı tipik bir Akdeniz Bölgesi bitkisidir. Özelikle Avrupa'nın güney kısımlarında kireçli bölgelerde bulunmaktadır. Denizden 800 m kadar yüksekliklere çıktığı Dalmaçya ve Makedonya esas bölgesi olarak gösterilmektedir. Ancak Orta Avrupa'da da yabani olarak da rastlanmaktadır.

 

Botanik Özellikleri :

Labiatae familyasına bağlı olan ve uçucu yağ içeren Salvia türleri özellikle Akdeniz bölgesinde yaygın durumdadır. Salvia cinsine bağlı bitkiler tek veya çok yıllık otsu veya çalımsıdırlar. Adaçayı 60, nadiren 100 cm boyunda, yarı çalımsı, kazık  köklü bir bitkidir, çok sayıda gelişmiş saçak-yan köklere sahiptir. Toprak üstü sapları da çok dallanır. Uzun bir sapı bulunan yapraklar uzun yumurta şeklinden dar eliptirk şekle kadar değişir. Temele doğru daralır ve genellikle 2 yaprakçık daha bulunur. Yaprakların uzunluğu 10 cm, genişliği cm kadar olabilir. Özellikle genç gelişme devresinde yapraklar beyazımsı griden gümüş rengine kadar değişen renkte ve tüylüdür. Bu tip tüylü olması, bu bitkinin kurak bölgelere adapte olduğunu göstermektedir. Genellikle yaprak kenarları çok az derinlikte dişlidir. Büyüteç altında yaprak alt yüzeyinde yaprak damarlarının belirli olduğu görülür.

 

Yaprağın üst ve alt yüzeyinde bulunan epidermis tabakasından sonra 2-3 sıradan oluşan palisat parankima tabakası gelmektedir. Bunların uzunlukları alta doğru gittikçe azalmakta ve nihayet sünger parankima dokusuna geçmektedir. Stomalar hem alt ve hem de üst yüzeyde aynı miktarda bulunmaktadır. Tüylerin teşekkülü tipik olarak salgı cepleri şeklinde olup bunların yanında bol miktarda sapları tek hücreden, başakları, 1-2 hücreden oluşan kısa salgı tüyleri ve sapları 2-4 hücreli ve başakları 1-2 hücreli olan uzun salgı bulunmaktadır. Ayrıca kuvvetli çeperli 2-5 hücreden oluşan salgı bulundurmayan çok sayıda tüyler de vardır. Tüy şekillerini pulver halindeki drogta dahi tanımak mümkündür.


Adaçayından çiçek salkımı, başak ekseninde 4-8 çiçek kümesini içeren bir çiçek başak şeklindedir. Başaktaki her çiçek kümesinde ise 6-8 çiçek bulunmaktadır. Her çiçekte uzun dişli çan şeklinde üzeri damarlı ve halımsı tüylü çanak yapraklar ve yine alt ve üst dudakları bulunan taç yaprakları vardır. Taç yapraklarının rengi viyole, nadir olarak beyazdır. Çiçeklerde bitkinin diğer yeşil aksamı gibi türe has özellikte koku saçarlar.


Bitkilerde erkek ve dişi organları içeren çiçekler yanında yalnız dişi organları içerenler de vardır. Diğerlerin aksine adaçaylarında iki erkek organ bulunur.
Adaçayının meyvesi hemen, hemen yuvarlak bir şekilde olup 2-3 mm uzunlukta, 2 mm genişlikte ve kalınlıktadır. Meyvenin üzeri noktalı olup, koyu kahverenginden siyaha kadar rengi değişir. Meyvede küçük beyaz renkli hilium bulunmaktadır.

 

 

Kültürü:

İklim ve Toprak İstekleri :

Adaçayı sıcağı seven bir bitkidir. Özellikle rüzgarlardan korunan yerlerde üretimin yapılması önerilmektedir. Ancak kış soğuklarını ılıman iklim bölgelerinde dahi fazla zarar görmeden görebilir. Adaçayı genç gelişme devresinde yüksek oranda rutubete gereksinim duyar. Ancak daha sonraki büyüme devresinde kuraklığa çok dayanıklı bir bitkidir.
Adaçayı özellikle kurak toprakları tercih eder. Kireççe zengin kumlu-tınlı ve tınlı-kumlu topraklarda iyi bir şekilde kültürü yapılabilir.

 

 Verim:

Türkiye’de ortalama olarak adaçayının kuru herba veriminin 200-300 kg/da, kuru yaprak veriminin de 150-200 kg/da aralığında değişmektedir. Adaçayı çiçek verimi genel olarak 60-120 kg/da arasında değişmektedir.

 

Bileşim:

Bitkinin uçucu yağları, Thujon,  Cineol, Linalol, Borneol, Salven, Pinen ve Kafur; tanenler, triterpenoitler, flavonlar; Östrojen benzeri maddeler; reçineli bileşikler.glikozidler, saponinler  içerir. Ayrıca bitkinin bünyesinde su, protein, karbonhidrat, Ca., Mg, Fe, K, Na, P, Zn, elementlerin yanı sıra A ve C vitamini ile niasin bulunmaktadır.Tohumunda ise % 29  oranında sabit yağ vardır. Adaçayı çiçeği solma dönemine doğru daha fazla uçucu yağ içermektedir. Uçucu yağ oranı ortalama % 2 civarındadır.

 

Pazarlanması ve Değerlendirilmesi:

Son yıllar ortalamasına göre ülkemizde en fazla dış satımı yapılan tıbbi ve aromatik bitkiler içerisinde adaçayı %3’lük bir pay ile 9. sırada yer almaktadır. Hem yurt içinde tüketilen hem yurt dışına ihraç edilen adaçayı büyük oranda doğadan toplanmaktadır.Özel sektör tarafından üretimine yönelik çalışmalar yapılmaktadır.

 

Doğada kendiliğinden üreyen adaçayları, toplanıp pazarlanır, alım satımı yapılır. Halen batı ve güney illerimizde en çok olmak üzere hemen hemen tüm baharatçılarda satılmaktadır. Fransa, Almanya, A.B.D ve diğer bazı ülkelerde üretimi yapılmaktadır.Türkiye’de yaklaşık100 farklı türü olan adaçayının ise yarısından fazlası endemiktir.Antiseptik, göğüs yumuşatıcı ve nefes açıcı olarak kullanılan adaçayı da yılda ortalama 1 milyon dolar karşılığı, yaklaşık 500 ton ihraç ediliyor. En önemli kullanım alanı ise bitkisel ilaç, parfüm, kozmetik, diş macunu, sabun şeker sanayi olup ayrıca baharat olarak tüketilmektedir.

 

En önemli bazı salvia türleri:

(Salvia officinalis):  30-70 cm boyunda olan bitkinin menekşe renkli çiçekleri halka dizilişlidir. Karşılıklı olan  beyaz keçeli yaprakları gümüş gibi parıldar ve acımtırak, sık tüylerle kaplıdır ve  ıtırlı bir koku yayarlar. Çok yıllıktır. Uzun bir sapla dala tutunmuş durumdadır. Tıbbi (bahçe) adaçayı, güneşli bir yerde yetiştirilmelidir. Don olayına karşı duyarlı olduğu için, kışı çok sert geçen bölgelerde kültürü tavsiye edilmez. Ülkemizin doğal adaçayı türü olmayıp, yurtdışından getirilen tohumlar ile henüz kültür çalışmaları yapılan bir türdür.

 

 (Salvia tribola) : Bir başka adaçayı türü olan Anadolu adaçayı  çayırlarda, bayırlarda ve meralarda yetişir. Çevresine ıtırlı hoş bir koku yayan mavi–menekşe renkli çiçeklerin pırıltısı uzaklardan seçilebilir. Salvia officinalis’le karıştırılarak onun yerine kullanılan bu türdür.0.50-1.50 m.boyunda çok yıllık bir türdür.Yaprakları 2-5 cm uzunluğunda ve ovale yakın biçimde olup ,dip kısmında iki kulakçık vardır.Bu türe dağ elması veya elma otu denilmesinin sebebi bu türün bazı dallarında küçük elmaya benzeyen mazıların bulunmasındandır.  Çayır Adaçayı (Anadolu adaçayı) veya (Elma çalbası) batı ve güney-batı Anadolu'da doğal olarak bol miktarda yetişmektedir. Anadolu adaçayından "elma yağı" veya "acı elma yağı" denilen yağ da üretilmektedir. Bu tür adaçayı da kimyasal yapı ve tedavi etkisi bakımından tıbbi (bahçe) adaçayına benzemektedir

 

(Salvia sclerea) : Misk adaçayı, ayı kulağı veya tüylü adaçayı olarak adlandırılmaktadır. iki yıllık veya çok yıllık bir bitkidir. Yüksek rakımlı yerlerde fazlaca dallanan, ama kısa boylu; ovada ise 2 - 2,5 m gibi uzun boylu geniş görünüşlü bir yapıdadır. Bu yüzden toprağın derinliklerine inen çok sayıda kılcal tüy içeren kök sistemi geliştirmektedir. Gövdeyi oluşturan sap, dik ya da yarı yatık, kaba ve dört köşeli olup kökten sürgün verme yeteneğindedir. Gövdenin üzerinde çok sayıda salgı veren ya da vermeyen tüyler bulunmaktadır. Gövde üzerindeki yapraklar yukarı doğru gidildikçe küçülmekte ve yaprak sapları kısalmaktadır. Misk adaçayının ilk yıl oluşan yaprakları rozet şeklinde ve küçük bir yapıda iken, ikinci yıl yapraklar genel olarak, 12-25 cm uzunluğa ve 7-15 cm genişliğe ulaşmaktadır.

 

Bu yapraklar kalp şeklinde, belirgin damarlı, iri kırışıklı ve kenarları dişli kordat yaprak formunda etli ve dayanıklıdır. Çiçekler, 15-80 cm lik uzunlukta ve görenleri kendine hayran bırakan salkım şeklinde dizilmiştir. Bu güzel kokulu çiçek salkımının her kümesinde 2-25 cm uzunluğunda 4-6 adet küçük çiçekçik bulunmaktadır. Büyük kalp şeklinde olan çanak yaprakların uçları sivri, gelişmenin başlangıcında açık koyu mor, daha sonra yeşilimsi beyaz renktedir. Taç yapraklar ise farklı pembe tonlu renklere sahiptir. Başlangıçta çiçek salkımının uçları aşağıya doğru boynu eğik bir yapıdayken, zaman ilerledikçe çiçekler açılmakta dik bir konuma gelerek güzelliğini sergilemektedir. Ayrıca Misk Adaçayı çimlenme kabiliyetini 2-3 yıl muhafaza eden, tohumlara sahiptir.

 

(Salvia halophila) : Doğal olarak Tuz Gölü civarında yetişmektedir. Çok yıllık, otsu, 50 cm civarında dik olarak boylanan, yaprak ve sapları tüylü bir türdür. Salvia halophila ülkemizde tarımı yapılmayan adaçayı türlerindendir. Özellikle bu türün doğal olarak yetiştiği alanların tuzlu, çorak alanlar ve yağış miktarının düşük olması nedeniyle İç Anadolu bölgesi Salvia halophila’nın kültürünün yapılabilmesi için uygun bir bölgedir. Endemik bir türdür.

KULLANICI GİRİŞİ

Üye Ol Şifremi Unuttum?

Sorhocam.com 2014 yılında Ziraat Mühendisi Arafa KARAÇELEBİ tarafından kurulmuş olup herkesin faydalanabilmesi için ücretsiz olarak hizmet vermektedir.

Yetiştiriciliği, tarımı, ürünleri, bitkisi, ağacı, çiçeği gübreleri, hastalığı zararı, zararlıları, mücadelesi, ilaçları aşısı, budaması, otu, faydaları, programı, önerileri, istekleri, tavsiyeleri, nedir, nelerdir, nasıl yapılır, özellikleri, kullanım alanları, takvimi, sınavı, sınavları, notları

Site Haritası - Rss Beslemesi