Hymenoptera Nedir? Özellikleri, Sınıflandırması Ve Önemi
Hymenoptera, entomolojide (böcekbiliminde) büyük ve önemli bir takımı oluşturan, arıları, yaban arılarını, karıncaları ve bazı parazitoid türleri kapsayan bir böcek grubudur. Türkçede "Zar Kanatlılar" olarak bilinir. Tarımsal ve ekolojik açıdan en önemli böcek gruplarından biridir. Bu takım; polinasyon yapan türleri, biyolojik mücadele ajanlarını, sosyal koloniler oluşturan gelişmiş böcekleri ve zararlı türleri bir arada barındırır.
Hymenoptera (Zar Kanatlılar) Nedir?
Hymenoptera, iki çift zar şeklinde, ince yapılı kanatları olan, sokucu–emici ya da çiğneyici ağız yapısına sahip böceklerden oluşan bir takımdır.
Bu grubun üyeleri;
-
arılar (Apidae)
-
karıncalar (Formicidae)
-
yaban arıları (Vespidae)
-
parazitoid yaban arıları (Ichneumonidae, Braconidae)
gibi birçok aileyi içerir.
Hymenoptera’nın Genel Özellikleri
1. Kanat Yapısı
-
İki çift zar yapılı kanat bulunur.
-
Ön kanatlar arka kanatlardan daha büyüktür.
-
Kanatlar hamuli (kancacıklar) ile birbirine bağlanır.
2. Ağız Yapısı
-
Türlere göre değişkenlik gösterir:
-
Arılarda çiğneyici–yalayıcı
-
Yaban arılarında çiğneyici
-
Parazitoidlerde çiğneyici–delici
-
3. Vücut Yapısı
-
Gövde baş–göğüs–karın olmak üzere 3 bölümden oluşur.
-
Birçok türde göğüs ve karın arasında bel boğumu (petiolus) bulunur.
-
Bu yapı özellikle arılar ve yaban arılarında belirgindir.
4. Metamorfoz
-
Tam başkalaşım (holometabol) geçirirler.
-
Yumurtadan → Larva → Pupa → Ergin evreleri görülür.
5. Davranış
-
Sosyal ve yalnız yaşayan türler mevcuttur.
-
Arılar ve karıncalar, karmaşık sosyal koloniler kurar.
Hymenoptera Alt Grupları
Hymenoptera üç büyük alt grupta incelenir:
1. Symphyta (Bitki arıları / Odun arıları)
-
Bel boğumu yoktur.
-
Larvaları tırtıla benzer.
-
Örnek: Tenthredinidae (Yaprak arıları)
2. Apocrita (Arılar, Yaban Arıları, Karıncalar)
Petiolus adı verilen bel boğumu belirgindir.
Şu alt grupları içerir:
• Aculeata (Sokucu zar kanatlılar)
-
Bal arıları
-
Yaban arıları
-
Eşek arıları
-
Karıncalar (çoğu tür)
• Parasitica (Parazitoid yaban arıları)
-
Ichneumonidae
-
Braconidae
-
Chalcidoidea (Trichogramma dâhil)
Bu grup, biyolojik mücadelede en fazla kullanılan zararlılarla savaşçı böcekleri içerir.
Ekolojik ve Tarımsal Önemi
1. Polinasyon (Tozlaşma)
Arılar başta olmak üzere birçok Hymenoptera türü bitkilerin tozlaşmasını sağlar.
Bu faaliyet:
-
Tarımsal verimi artırır
-
Ekosistem devamlılığını sağlar
2. Biyolojik Mücadele
Parazitoid yaban arıları birçok tarım zararlısını kontrol eder:
-
Yaprak minerleri
-
Yaprakbitleri
-
Tırtıllar
-
Kabuklu bitler
Hymenoptera, biyolojik mücadelede en çok kullanılan böcek grubudur.
3. Ekosistemde Denge
-
Karıncalar toprak yapısını iyileştirir.
-
Bazı türler çürükçül (saprofag) davranışlar gösterir.
-
Predatör türler zararlı popülasyonlarını dengeler.
4. İnsan Etkileşimi
-
Bal, propolis, balmumu gibi ürünlerin kaynağıdır.
-
Bazı türler sokmaları nedeniyle alerjik reaksiyonlara sebep olabilir.
Hymenoptera Türlerine Örnekler
1. Bal Arıları (Apis mellifera)
-
Dünya genelinde en önemli polinatör türdür.
2. Karıncalar (Formicidae)
-
12 binden fazla tür içerir.
-
Sosyal yapıları oldukça gelişmiştir.
3. Yaban Arıları (Vespidae)
-
Avcı ve predatör özellik gösterirler.
4. Parazitoid Yaban Arıları
-
Ichneumonidae
-
Braconidae
-
Trichogrammatidae
Bu türler tarımsal zararlı kontrolünde kritik öneme sahiptir.
Hymenoptera’nın Ayırt Edici Özellikleri (Maddeler Hâlinde)
-
İki çift zar kanat
-
Kanatları birleştiren hamuli
-
Tam başkalaşım
-
Sosyal davranışların gelişmiş olması
-
Geniş beslenme şekilleri
-
Petiolus adı verilen ince bel yapısı
-
Parazitoid türlerin yoğunluğu
Sonuç
Hymenoptera (Zar Kanatlılar), ekosistem için vazgeçilmezdir. Tozlaşmadan biyolojik mücadeleye, sosyal koloni davranışlarından ekonomik öneme kadar pek çok alanda insan yaşamına doğrudan katkı sunar. Entomoloji çalışmalarında en çok araştırılan ve en geniş çeşitliliğe sahip gruplardan biri olması, bu takımın bilimsel önemini açıkça gösterir.
