Bitki Virüs Ve Viroid Hastalık Etmenleri

Bitki patolojisinde, Virüsler ve Viroidler en basit yapıya sahip, zorunlu parazitler olmaları ve kimyasal ilaçlarla doğrudan kontrol edilememeleri nedeniyle en zorlu hastalık etmenleridir.

İşte bu iki önemli hastalık etmeni grubu hakkında bilmeniz gerekenler:

🦠 Bitki Virüs ve Viroid Hastalık Etmenleri

I. Bitki Virüsleri (Viruses)

Virüsler, genetik materyalleri (DNA veya RNA) ve onu çevreleyen bir protein kılıfından oluşan canlı hücre dışında kristalize olabilen (cansız gibi davranabilen) zorunlu parazitlerdir.

A. Yapı ve İşleyiş

• Genetik Materyal: Virüsler genellikle tek sarmallı RNA (ssRNA) içerir (Bitki virüslerinin çoğunluğu). Az sayıda virüs çift sarmallı RNA (dsRNA) veya DNA içerir.

• Protein Kılıfı (Kapsid): Genetik materyali çevreleyen ve virüsün şeklini (çubuk, küresel, ipliksi vb.) belirleyen protein katmanıdır.

• Zorunlu Parazitlik: Virüs, kendi çoğalma mekanizmasına sahip değildir. Hastalık yapabilmek için canlı bir bitki hücresine girmek, hücrenin ribozomlarını ve enerjisini kullanarak kendi kopyalarını üretmek zorundadır.

B. Yayılma (Vektörler)

Virüsler pasif hareket ettikleri için mutlaka bir taşıyıcıya ihtiyaç duyarlar:

• Böcek Vektörleri: En yaygın ve en önemli taşıyıcılardır. Yaprak bitleri, beyaz sinekler, thripsler ve sikadlar en kritik vektörlerdir.

• Mekanik İletim: Virüsle bulaşık aletler, sürtünme veya budama yoluyla. (Örn: Tütün Mozaik Virüsü - TMV).

• Tohum ve Polen: Bazı virüsler tohum yoluyla yeni nesle, polen yoluyla ise bitkiden bitkiye veya meyveye yayılabilir.

• Nematodlar: Köklerde beslenen bazı nematod türleri virüsleri bir kökten diğerine taşır.

C. Tipik Virüs Belirtileri (Arazlar)

Virüsler, genellikle bitkinin metabolizmasını bozarak şu belirtilere yol açar:

1. Mozaik/Mottling: Yapraklarda açık ve koyu yeşil alanların düzensiz, yamalı bir şekilde dağılması (Örn: Hıyar Mozaik Virüsü).

2. Kloroz: Yaprakların sararması (Örn: Domates Sarıkıvırcık Virüsü).

3. Cüceleşme (Bodurlaşma): Bitkinin genel gelişiminin yavaşlaması ve normal boyuta ulaşamaması.

4. Deformasyon: Yaprak, meyve veya sürgünlerde anormal şekil bozuklukları, kıvrılma veya buruşma.

5. Nekroz: Virüsün aşırı duyarlı bitki dokularını öldürmesi sonucu oluşan kahverengi/siyah lekeler (Örn: TSWV).

II. Bitki Viroidleri (Viroids)

Viroidler, Bitki Koruma biliminin en ilginç ve en basit hastalık etmenleridir.

A. Yapı ve İşleyiş

• Tanım: Viroidler, bilinen bir protein kılıfı olmayan, sadece kısa, tek sarmallı, kapalı dairesel bir RNA molekülünden ibarettirler.

• Boyut: Virüslerden bile çok daha küçüktürler. Genomları sadece birkaç yüz nükleotitten oluşur.

• Zorunlu Parazitlik: Virüsler gibi zorunlu parazittirler. Hastalık yapma mekanizmaları, RNA'larının bitki hücrelerindeki düzenleyici RNA mekanizmalarını taklit ederek (RNA susturma) normal hücre fonksiyonlarını bozmasına dayanır.

B. Yayılma

Viroidler genellikle böcek vektörleri ile etkili şekilde yayılmazlar.

• Mekanik İletim: Temel yayılma yolu, virüslerden daha bile etkilidir. Budama, aşılama ve kültürel işlemler sırasında bulaşık aletlerle yaralanan bitkilere kolayca geçerler.

• Tohum ve Polen: Tohum ve polen ile de yayılma yetenekleri mevcuttur.

C. Tipik Viroid Hastalıkları

Viroidlerin neden olduğu hastalıklar genellikle daha sinsi ve yavaş ilerler.

1. Patates İğ Yumru Viroidi (PSTVd): Patates yumrularının uzamasına, iğ şeklini almasına ve çatlamasına neden olur.

2. Narenciye Eksokortis Viroidi (CEVd): Turunçgillerin kabuk kısmında çatlama, kabuklanma ve cüceleşmeye yol açar.

3. Hıyar Solgunluk Viroidi (CSVd): Hıyarlarda cüceleşme, sararma ve solgunluk.

III. Mücadeledeki Zorluk ve Strateji

Hem virüsler hem de viroidler için geçerli olan en önemli mücadele prensipleri şunlardır:

• Tedavi Yok: Kimyasal ilaçlarla tedavileri mümkün değildir.

• Koruyucu Odaklılık: Mücadele, hastalığı önlemeye odaklanmalıdır.

• Vektör Kontrolü: Virüsler için böcek vektörleriyle yoğun mücadele şarttır.

• Kültürel Hijyen: Viroidler için budama aletlerinin sürekli dezenfeksiyonu ve mekanik bulaşmanın önlenmesi esastır.

• Sertifikasyon: En önemlisi, kullanılan tüm tohum, fide ve anaç materyallerinin virüs ve viroidden ari (temiz) olduğunun sertifikalandırılmasıdır.