Bitki Besin Maddeleri Noksanlıkları Ve Beslenme Bozuklukları
Bitkilerin sağlıklı büyümesi, gelişmesi ve yüksek verim vermesi için gerekli olan besin elementlerinin eksikliği veya fazlalığı, bitkide gözle görülür belirtilerle kendini gösteren'beslenme bozukluklarına' yol açar.
İşte en kritik besin maddelerinin noksanlık (eksiklik) ve fazlalık (aşırılık) belirtileri ile beslenme bozukluklarının genel prensipleri:
🔬 Bitki Besin Maddeleri Gruplandırılması
Bitkilerin ihtiyaç duyduğu elementler, miktarlarına ve bitki içindeki hareketliliklerine (mobilite) göre gruplandırılır.
A. İhtiyaç Miktarına Göre Gruplar
-
Makro Elementler (Çok İhtiyaç Duyulanlar):
-
Birincil: Azot (N), Fosfor (P), Potasyum (K)
-
İkincil: Kalsiyum (Ca), Magnezyum (Mg), Kükürt (S)
-
-
Mikro Elementler (Az İhtiyaç Duyulanlar):
-
Demir (Fe), Mangan (Mn), Çinko (Zn), Bakır (Cu), Bor (B), Molibden (Mo), Klor (Cl), Nikel (Ni)
-
B. Bitki İçindeki Hareketliliğe Göre Gruplar
-
Mobil (Hareketli) Elementler: N, P, K, Mg, Cl, Mo
-
Noksanlık belirtileri önce yaşlı (alt) yapraklarda görülür, çünkü bitki eksikliği gidermek için bu elementleri yaşlı yapraklardan çekip genç (üst) yapraklara taşır.
-
-
İmmobil (Hareketsiz) Elementler: Ca, B, Fe, Mn, Cu, Zn
-
Noksanlık belirtileri önce genç (üst) yapraklarda ve büyüme noktalarında görülür, çünkü bitki bu elementleri hareket ettirerek yeni dokulara ulaştıramaz.
-
I. Makro Element Noksanlıkları ve Belirtileri
| Element | Hareketlilik | Noksanlık Belirtileri |
| Azot (N) | Mobil | Yaşlı yapraklarda genel sararma (kloroz). Bitki bodur kalır, koyu yeşil yerine soluk yeşil renkte olur. |
| Fosfor (P) | Mobil | Yaşlı yapraklarda mor veya kırmızımsı renk. Kök gelişimi zayıflar, çiçeklenme ve olgunlaşma gecikir. |
| Potasyum (K) | Mobil | Yaşlı yaprakların kenarlarında yanık veya kavrulma (kenar nekrozu). Bitkinin hastalıklara ve strese direnci düşer. |
| Kalsiyum (Ca) | İmmobil | Genç yapraklarda ve büyüme noktalarında deformasyon ve ölüm. Meyvelerde Dip Çürüklüğü (Domates, Biber) veya Acı Benek (Elma) görülür. |
| Magnezyum (Mg) | Mobil | Yaşlı yaprakların damar aralarında sararma (interveinal kloroz), damarlar yeşil kalır. |
| Kükürt (S) | Yarı İmmobil | Genç (üst) yapraklarda genel sararma. (Azot'a benzer ama önce genç yapraklarda görülür). |
II. Mikro Element Noksanlıkları ve Belirtileri
| Element | Hareketlilik | Noksanlık Belirtileri |
| Demir (Fe) | İmmobil | Genç yapraklarda şiddetli damar arası sararma (kloroz). En yaygın görülen klorozdur. Damarlar çok belirgin yeşil kalır. |
| Mangan (Mn) | İmmobil | Genç yapraklarda demire benzer damar arası sararma, ancak lekeler daha noktasal ve yaygındır. |
| Çinko (Zn) | İmmobil | Küçük yaprak (küçük yapraklılık) ve rozetleşme. Yapraklar normalden çok küçük kalır ve boğum araları kısalır. |
| Bor (B) | İmmobil | Büyüme noktasının ölmesi (apikal nekroz). Sürgün, kök ve meyvede çatlama, kararma ve deformasyon (özellikle Köklerde İç Kararma). |
| Bakır (Cu) | İmmobil | Yaprak uçlarında solgunluk, yeni çıkan yapraklarda uç kuruması ve renk kaybı. |
| Molibden (Mo) | Mobil | Özellikle turpgillerde (Lahana, Karnabahar) 'kamçı kuyruk' (whiptail) olarak bilinen yaprak deformasyonu. |
III. Besin Maddeleri Fazlalığı ve Antagonizma
Bir besin elementinin toprakta veya bitkide aşırı miktarda bulunması (fazlalığı), iki ana soruna yol açar:
1. Toksisite (Zehirlilik)
Elementin aşırı miktarı, doğrudan hücrelere zarar verir.
-
Bor (B): En hızlı toksisite gösteren mikro elementtir. Yaşlı yaprakların kenarlarında ve uçlarında yanıklık (nekroz) şeklinde kendini gösterir.
-
Mangan (Mn): Yaprak yüzeyinde ve damarlarda kahverengi-siyah lekeler veya kabuklu yapılar oluşturabilir.
-
Azot (N): Aşırı vejetatif büyüme, yumuşak doku ve geç meyveleme (yukarıda detaylı açıklandı).
2. Antagonizma (Elementler Arası Çatışma)
Bir elementin aşırı fazlalığı, başka bir elementin bitki tarafından alınımını veya kullanımını engeller. Bu durum, toprakta yeterli miktarda element olmasına rağmen bitkinin o elementin noksanlık belirtilerini göstermesine neden olur.
| Fazla Olan Element | Hangi Elementin Noksanlığını Tetikler (Antagonizma) |
| Fosfor (P) | Çinko (Zn) ve Demir (Fe) |
| Potasyum (K) | Magnezyum (Mg) ve Kalsiyum (Ca) |
| Kalsiyum (Ca) | Bor (B) ve Magnezyum (Mg) |
| Azot (N) | Bakır (Cu) ve Bor (B) |
| Demir (Fe) | Mangan (Mn) |
Örnek Durum
-
Bir üretici toprağa aşırı miktarda Potasyumlu gübre verirse, bitki yeterli Potasyum alırken, Potasyumun fazlalığı Magnezyum alımını kısıtlar. Sonuç: Bitki, aslında toprağında Magnezyum olsa bile, Potasyum fazlalığı nedeniyle Magnezyum noksanlığı belirtilerini gösterir (Yaşlı yapraklarda damar arası sararma).
IV. Noksanlık ve Fazlalık Nedenleri
Beslenme bozuklukları sadece gübreleme eksikliği veya fazlalığından kaynaklanmaz, genellikle çevresel faktörlerle ilişkilidir:
| Neden | Açıklama |
| Toprak pH'ı | En kritik nedendir. Yüksek pH (alkali/kireçli topraklar) mikro elementlerin (Fe, Zn, Mn, Cu) bitki için kullanılamaz formda kalmasına (kilitlenmesine) yol açar. Düşük pH (asidik topraklar) ise Alüminyum toksisitesini ve bazı makro elementlerin yıkanmasını artırır. |
| Nem ve Sıcaklık | Kuru veya Soğuk Toprak: Kök aktivitesini ve besin alımını yavaşlatır (özellikle P ve N alımını). |
| Hava Durumu | Bulutlu Hava: Fotosentez hızı düşük olduğu için bitki besin elementlerini yeterince kullanamayabilir. |
| Kök Problemleri | Hastalık, zararlı veya sıkışık toprak nedeniyle köklerin zayıf olması besin alımını düşürür. |
| Dengesiz Sulama | Aşırı sulama Azot ve Potasyumun yıkanmasına neden olurken, düzensiz sulama Kalsiyum alımını olumsuz etkiler. |