Süs Bitkilerinde Doku Kültürü İle Üretim Nasıl Yapılır?

Birçok süs bitkisinin çoğaltılmasında ve ıslahında, geleneksel yöntemlerle ulaşılabilecek sınırlara gelinmiştir. Ancak, doku kültürü teknikleri, bu sınırları daha da üst seviyelere taşıyabilecek yardımcı teknikler olarak kabul görmektedir. Özellikle meristem kültürü, başta kesme çiçekler olmak üzere, virüssüz ve patojensiz anaçlık fide üretiminde günbegün daha fazla önem kazanmaktadır.

Basit olarak, laboratuvar koşullarında bitkilerin kısa bir sürede klonal olarak hızlı çoğaltımı şeklinde tanımlayabileceğimiz in vitro mikroçoğaltım; orkide, soğanlı bitkiler, anthurium, spathiphyllum, Afrika menekşesi, gerbera gibi süs bitkilerinde ticari olarak uygulanmaktadır. Dünya üzerinde gelişmekte olan ülkelere doğru kaymakta olan ticari doku kültürü laboratuvarlarında ağırlıklı olarak süs bitkileri çoğaltılmasına karşın, ülkemizdeki laboratuvarlarda süs bitkisi çoğaltımı çok daha az bir oranı kapsamaktadır. Mikroçoğaltımdaki yüksek maliyet, yoğun işçilik, teknik eleman gereksinimi ve dış koşullara adaptasyon, vitrifikasyon gibi sorunlara karşın, in vitro mikroçoğaltım geleneksel yöntemlere göre hastalıktan ari, bir örnek, kaliteli bitkiciklerin yıl boyu laboratuvarlarda üretimi gibi üstün özelliklere sahiptir.

Doku kültürü tekniklerinin diğer önemli rolü ise, bitki ıslahının gelişimini sağlamak ile moleküler biyolojiyi, genetik mühendisliğindeki temel araştırmalara öncülük ve aracılık etmektir. Anahtar Kelimeler: Süs bitkileri, doku kültürü, mikroçoğaltım, in vitro Giriş Doku kültürü tekniği, laboratuvarlarda steril koşullarda yapay bir besin ortamında hücre doku veya organ bitki kısımlarından yeni doku, bitki veya bitkisel ürünlerin (sekonder metabolitlerin) üretilmesi olarak tanımlanabilir.

Kültüre alınan bitki doku-organ kısmına göre meristem kültürü, embriyo kültürü, anter kültürü, protoplast kültürü gibi yöntemlere ayrılan doku kültürü, bitki ıslahında yeni çeşit geliştirmek, mevcut çeşitlerde genetik varyabilite oluşturmak, hastalıksız (virüsten-bakteriden-fungustan ari) anaç bitki elde etmek, bitkileri kısa sürede hızlı çoğaltmak (mikroçoğaltım), çoğaltılması sorunlu olan veya kaybolmakta olan türleri çoğaltmak, bitkileri uzun süreli muhafaza etmek, ulusal veya uluslararası alanda bitkiciklerin kolay naklini sağlamak ve doğal ürünler (ginseng) üretmek gibi çeşitli amaçlar için kullanılmaktadır ((Pierik, 1990, Gürel et al., 2013).

16. yüzyılda mikroskobun bulunması ile başladığı kabul edilen doku kültürü tekniklerinin ilk gerçekleşme yılı birçok kaynak tarafından 1902 olarak belirtilmektedir. Schlieden ve Schwan (1838) tarafından ortaya konulan ve her bitki hücresinin yeni bir bitkiyi oluşturabilecek genetik potansiyele sahip olması şeklinde açıklayabileceğimiz totipotansi teorisi doku kültürünün temelidir. Bu makalede, süs bitkileri yetiştiriciliğinde, ticari anlamda büyük önemi olan doku kültürü ile hastalıksız bitki elde edilmesi ve bitkilerin hızlı ve kısa sürede çoğaltılması ele alınmış, dünyadaki ve ülkemizdeki durumu incelenmiş, karşılaşılan sorunlara değinilmiştir.