Elma Budama Nasıl Yapılır?

Elma Budama

Budama bir sanattır; hemde bilimsel kuralların uygulandığı bir sanat. Bu konuda başarılı olabilmek için istenen kuralları çok iyi bilmek ve izlemek şarttır. Budama, ağacın şekillenmesi, büyüme ve gelişmesi için uygulanan bilimsel bir işlemdir. Amaç; iyi, kaliteli ve erken yaşta elma yetiştirmektir. Yani topraktan gelen enerjiyi en iyi şekilde meyveye dönüştürmektir. Budamada ağacın gerekli kısımları kesilip alınır. Gelişi güzel budama olmaz.

Meyve ağaçlarında ürünün miktarı ve kalitesi için budama yapılır. Meyve ağaçlarının budaması, ağacın çiçeğe durma ve büyüme tarzları iyi bilinerek yapılır. Her ağacın budanma şekli farklı olup, ağacın özellikleri bilinmeden budama yapılmamalıdır. (Örneğin: golden, starking, gala, fuji elma ağaçlarına olduğu gibi.)

Budamamnın Amaçları

Budama, ağacı ferahlatırken ürünün büyüme ve gelişmesini sağlar. Budamanın amacını üç maddede özetlemek mümkündür.

• Ağaca istediğimiz şekli vermek ve büyümeyi hızlandırmak

• Ürünün verimliliğini ve kalitesini artırmak

• Ağacı gençleştirmek

Elma ağaçlarında budama klasik tip bahçelerde farklı, bodur tip bahçelerde farklı uygulanmaktadır. Klasik tip elma ağaçlarının meyveye yatma süresi 5-8 yıl arasında değişirken, ekonomik ömürleri 25-30 yıl kadardır. Bodur tip elma ağaçları dikimlerinin ikinci yılından itibaren meyveye yatarken, ekonomik ömürleri 15-20 yıl arasında değişmektedir. Bu verilen bilgilerden anlaşılacağı gibi her iki tip bahçenin yapıları ve özellikleri farklı olduğu için budama şekli de farklıdır.

Klasik Tip Ağaçlarda Budama

Dikim yılından başlayarak, ekonomik ömürlerini tamamlayıncaya dek değişik biçimlerde yapılır. Her dönemin kendine özgü budama kuralları vardır. (Şekil budaması, ürün budaması, dengeleme budası, gençleştirme budaması v.s.) Bilgili ve ehil bir budacı her ağaca uygun şeklini veren, onu daha erken ürün vermeye yönlendiren, sürgün ve meyve gözlerini iyi tanıyan ve bu nedenle üretimi dengeleyen, yaşlı ağaçlarda gençleştirme kurallarını iyi bilen kişidir. Bu bilince sahip ve bu konuda özel kurslardan geçmiş, deneyimli uzmanlardan yararlanmak en akıllıcı davranıştır.

Şekil Budaması

Şekil budamasında en önemli husus ana gövdeden eşit kalınlıkta ve eşit aralıkta dal sistemleri oluşturmaktır. Klasik tip bahçelerde dikimin ilk yılından başlanarak meyvelenme dönemine dek uygulanır. Şekil budaması ile ağaçların ana iskeleti ortaya çıkartılır. İskelet oluşturmanın ana hedefi;

• Meyve yükünden dolayı eğilmeyecek, kırılmaya cak kalınlıkta ve sağlamlıkta ana dal sisteminin oluşumunu sağlamak,

• Ana dalların gövde ile uygun açı yapmasını sağlamak

• İç kısımlara ve alt kısımlara girecek güneş ışınlarını engellememek,

• Hasat ve ilaçlamaya engel olmayacak önlemleri almak.

Bodur Tip Elma Ağaçlarında Budama

Bodur ağaçlarının iyi tarafı; budama, seyreltme, hastalıklarla mücadele etme gibi bakım işlerinin kolay olmasıdır. Budanacak ağaç küçükse budamayı daha kolay yapabilirsiniz. Bodur ağaçların hasadı da kolay olduğu için işçilik giderleri de düşüktür. Yukarıda kolaylıklarından bahsettiğimiz spur karakterli bodur ağaçlarda, sürgün ve dal gelişimi zayıf olduğundan budama işleminin de basit olduğu bir gerçektir.

Şekil Budaması

Bodur elma ağaçlarında en uygun şekil budaması ana gövdeden eşit kalınlıkta ve eşit aralıkta, ağacın yapısına uygun dengeli dal sistemleri oluşturmaktır. Bunun için dengeyi bozacak, dik gelişmiş ve istenmeyen nitelikteki dallar çıkartılır. Gerekirse ağacın gelişimine göre yaz budaması yapılır. Budamada ilk kural yakın ve yumuşak kesim yapılmasıdır. Budama fidanın yaşına, özelliğine ve aldığı şekle göre yapılır. Amaç fidanı gelecek yıla hazırlamaktır. Kesinlikle her dalda uç kesimi yapmayınız.

Kesilen her dal sürgüne ve yaprağa dönüşecektir. Ağaç meyveye değil, filizlenmeye ve yaprağa yönelecektir. Bu durumda ağaçtan meyve değil odun elde edilir. Ana dal ile gövde arasındaki açı 60° den dar, 80° den geniş olmamalıdır. Dar açılı dallar yukarıdan aşağıya burkularak istenilen açıya getirilir ve istenilen yöne çekilerek bağlanmalıdır. Dallar yatırıldığı zaman meyve gözü yapar. Dal yatırma işlemi yapılmadığında dallanma ve büyüme hızı artar. Fidanlarda budama yapılırken alt dallarda düz kesim, yukarılarda tırnaklı kesim yapılmalıdır. Tırnaklı kesimle istenilen yöne açı sağlanır, kesilen dal tekrar kazanılır. Bodur elmalarda ana gövdede, diğer dallara göre çok gelişen, ana gövdeye yakın kalınlıktaki dal, tırnaklı kesim yapılarak alınır. Böylelikle boşalan yerden yeni dal oluşımasına olanak sağlanmış olunur. Budamada ne kadar az dal kesilirse, ağacın büyüme ve meyve gücü artar. Budama yapılırken çiçeklenmenin az, dallanmanın çok olduğu dallar, kesilir. Çiçek gözü bol olan verimli dallar bırakılır.

Durgun ağaçları harekete geçirmek için bol kesim yapılmalıdır. İleride ana dala rakip olabilecek ince dallar tırnaklı kesilir. Budamada az iş yapmak için ağacın göze yatırılması gerekir. Göz oluşumu ile, ağacın gücü düşürülmüş olur. Yaşlı fidanlarda verimliliğini yitirmiş dallarla, kuvvetli dallar alınmalı, filizli ve genç dallar kalmalıdır. Hızlı büyüyen fidanlar çiçek gözü oluşturmaz, bol sürgün verirler. Ağaç sakinleştirilerek meyve gözü yaptırılması sağlanır. Tel terbiye sistemiyle terbiye edilen fidanlarda çok uzama olursa, ana dal istenilen yüksekliğe gelince "yüzükleme" yada "çift kesim" yapılır. Bodur tip ağaçların meyve döneminde, dal budamaları son derece sınırlı ölçülerde yapılmalıdır. Bu dönemde önemli olan meyve gözlerini dengelemektir. Dal gelişiminde ağacın içine doğru dikine büyüyen sürgünler dipten kesilir. Yan sürgünlerin de sık olanları seyreltilir. Böylelikle daha sağlıklı ve güçlü bir üretim olanağı sağlanır. Uç kesimleri dal gelişmesini teşvik ettiği için, aşırı kesimlerden kaçınılmalıdır.

Değişik Doruk Dallı Budama Sistemi

Yarı Bodur Anaçlar Üzerinde (MM106, MM111) Aşılı Elma Ağaçlarında Budama (Serbest Dikimlerde 2x4 - 3x4 Dikim Sıklığında)

• Ağaçların dikildiği ilk yıl tepeleri, elma çeşidine göre yerden 60-80 cm. arası kesilir.

• İkinci yıl, liderin devamını sağlayan dal dışında gövde üzerine düzgün dağılmış 4 ana dal seçilir. Liderin devamını sağlayan dalla birlikte ana dal sayısı 5'dir. Diğer dallar ya tamamen dipten çıkartılır ya da eğme bükme yapılarak tamamen meyve dalına dönüşmesi sağlanmalıdır. Ana dalların boyu 60 cm'den toprağa bakan bir göz üzerinden kesilmelidir. Ana dalların lider dalla açısı 60 derece civarında olmalıdır. Dar açılı oluşumlar, dal açımına yardımcı ekipmanlarla açtırılmalıdır.

• Üçüncü yıl ana dallarda oluşmuş dallar bir ana dalın devamını sağlayan dal, bir de yardımcı dal olmak üzere iki dal bırakılır. Diğer dallar ya tamamen dipten çıkartılır ya da eğme bükme yapılarak meyve dalına dönüşmesi sağlanır. Ana dalın devamını sağlayan dal ve yardımcı dalın boyu, toprağa bakan göz üzerinden 40 cm'den kesilmelidir.

• Dördüncü yıl, ana dalın devamını sağlayan dal ve yardımcı dalların her ikiside, ana dal gibi düşünülerek, bu dalların devamını sağlayan dal ve birer de yardımcı dal olmak üzere iki dal bırakılır. Diğerleri kesilir ya da eğme bükme yapılır.

• Beşinci yıl yardımcı dalların sayısı 5 oluncaya kadar budama işlemine devam edilir. 5. yıldan sonra liderin tepesi yanlara bakan iki yardımcı dal üzerinden kesilir. 5 yıl boyunca ana dalda bırakılan yardımcı dallar, sağlı sollu zıt yönde oluşturulmalıdır. Yani aynı yöne bakmamalıdır. 5. yılın sonunda elma ağacı, sedir ağacı görünümünü almalıdır.

• Sonraki yıllar ağacın fizyolojisine göre, budamaya devam edilir.