Azotlu Gübreler Ve Azot Toprağa Ne Zaman Verilmelidir?
Azotlu Gübreler ve Azot Toprağa Ne Zaman Verilmelidir? 💧🌾
Azot (N), bitkiler için en hayati makro elementtir ve bitki gelişimini en çok sınırlayan besin maddesidir. Yeşil aksam (yaprak, gövde) gelişimi ve klorofil sentezi için merkezi rol oynar. Azotlu gübrelerin doğru zamanlamayla verilmesi, maksimum verim ve minimum çevresel kayıp (yıkanma, uçma) için kritiktir.
Azot, toprakta çok hareketli (mobil) bir element olduğu için, bitkinin ihtiyacına göre parçalar halinde ve büyüme dönemine yayılarak verilmelidir.
1. Başlıca Azotlu Gübre Çeşitleri
Azotlu gübreler, içerdikleri azotun formuna (Amonyum, Nitrat veya Üre) göre farklı özellikler gösterir:
| Gübre Çeşidi | Azot Formu | Özellikler | Kullanım Amacı |
| Üre | Üre (Organik) | En yüksek azot içeriğine sahiptir (%46 N). Toprakta enzimatik olarak Amonyum'a dönüşür. Amonyak uçması (volatilizasyon) riski yüksektir. | Genellikle temel azot kaynağı olarak kullanılır. Toprakla karıştırılması zorunludur. |
| Amonyum Sülfat | Amonyum (NH_4) | %21 N ve yüksek oranda Kükürt (S) içerir. Asit karakterlidir; yüksek pH'lı (kireçli) topraklar için idealdir. | Taban ve üst gübrelemede, özellikle pH'ı düşürmek istendiğinde. |
| Kalsiyum Amonyum Nitrat (CAN) | Nitrat (NO_3) ve Amonyum (NH_4) | Dengeli ve hızlı etkilidir. Patlayıcı riski düşüktür. Toprağın pH'ını nötre yakın tutar. | Hızlı etki istendiğinde ve üst gübrelemede yaygın kullanılır. |
| Amonyum Nitrat | Nitrat (NO_3) ve Amonyum (NH_4) | Hızlı etkilidir. Nitrat formunda olduğu için kolay yıkanma riski vardır. | Üst gübrelemede hızlı etki için. |
2. Azot Toprağa Ne Zaman Verilmelidir? (Zamanlama)
Azotlu gübrelerin uygulama zamanı, bitkinin gelişim dönemi ve azot kaybı riskine göre planlanmalıdır. Genel olarak azot, bitkinin en hızlı büyüdüğü ve en çok besine ihtiyaç duyduğu aktif büyüme döneminde verilmelidir.
A. Taban Gübrelemesi (Ekim/Dikim Öncesi)
-
Amaç: Bitkinin ilk büyüme döneminde ihtiyaç duyduğu temel azotu sağlamak.
-
Zamanlama: Tohum ekimi veya fidan/fide dikiminden hemen önce.
-
Uygulama: Bu aşamada genellikle daha yavaş etkili ve Amonyum formunu içeren gübreler (DAP'ın içeriğindeki Amonyum veya Amonyum Sülfat) tercih edilir.
B. Üst Gübreleme (Bitki Aktif Büyürken)
Bu, azotun en kritik uygulama zamanıdır. Azot, tek seferde değil, parçalar halinde verilmelidir.
| Bitki Türü | Uygulama Zamanlaması | Amaç |
| Tek Yıllık Bitkiler (Tahıl, Sebze) | Bitki 3-4 yapraklı hale geldiğinde başlayarak, aktif büyüme dönemine yayılarak 2 veya 3 parçada verilir. | Hızlı yeşil aksam ve verim artışı. |
| Meyve Ağaçları | 1. Erken İlkbahar: Gözler uyanmaya başladığında (tomurcuk patlaması öncesi veya hemen sonrası). 2. Meyve Tutumu Sonrası: Meyvelerin hızla büyümeye başladığı dönemde. | Ağacın sürgün ve yaprak oluşturması, meyve büyüklüğünü desteklemek. |
| Baklagiller | Doğal olarak atmosferden azot bağladıkları için genellikle az miktarda veya hiç azotlu gübre verilmez. | Topraktaki fiksasyon başlamadan önce ilk büyümeyi desteklemek amacıyla az miktarda başlangıç azotu verilebilir. |
3. Parçalı Uygulamanın Önemi
Azotun tek seferde yüksek dozda verilmesi, su ve hava yoluyla kayıp riskini çok artırır. Bu nedenle parçalama (Split Application) yapılmalıdır:
-
Kayıpları Azaltır: Azot, bitkinin ihtiyaç duyduğu miktarlarda verildiği için yıkanma (nitrat formu) ve uçma (amonyak formu) kayıpları minimize edilir.
-
Verimliliği Artırır: Bitkinin aktif büyüme döneminde (kritik dönemler) gübreye sürekli erişimini sağlar, böylece büyüme süreklilik kazanır.
-
Çevreyi Korur: Yer altı sularına nitrat sızmasını ve atmosfere azot emisyonunu azaltır.
4. Kayıp Riskini Azaltmak İçin İpuçları
Özellikle Üre gibi uçma riski yüksek gübreleri kullanırken şu önlemler alınmalıdır:
-
Toprakla Karıştırma: Gübre uygulandıktan hemen sonra çapalama veya sürüm ile gübreyi toprak yüzeyinden 5-10 cm derinliğe karıştırın. Gübrenin yüzeyde kalmasından kaynaklanan Amonyak uçmasını engeller.
-
Sulama: Uygulamanın hemen ardından hafif bir sulama yaparak gübrenin toprağa çözünmesini ve kök bölgesine inmesini sağlayın.
-
Üreaz İnhibitörlü Gübreler: Eğer gübreyi toprakla karıştıramıyorsanız veya sulama imkanı yoksa, Amonyak uçmasını geciktiren kimyasallar (üreaz inhibitörleri) ile kaplanmış stabilize gübreleri tercih edin.
-
Sıcaklık Kontrolü: Toprak sıcaklığının yüksek olduğu, rüzgarlı ve alkali pH'lı (kireçli) günlerde yüzeye gübre atmaktan kaçının, çünkü bu koşullar uçma yoluyla kaybı hızlandırır.