Bitkilerde Çinko (Zn) Eksikliği Nedir?

🌿 Bitkilerde Çinko (Zn) Eksikliği Nedir?

Bitkilerde Çinko (Zn) eksikliği, çinkonun toprakta yeterli miktarda bulunmaması veya alınabilir formunun düşüklüğü nedeniyle ortaya çıkan ve özellikle büyüme hormonlarının sentezi ile protein üretimi gibi temel işlevleri aksatan bir besin bozukluğudur. Çinko, bitkiler için hayati öneme sahip bir iz mineraldir (mikro besin).

1. Çinko'nun Bitki İçin Rolü

Çinko, bitki metabolizmasının birçok noktasında kritik roller üstlenir:

• Büyüme Hormonu Sentezi: Çinko, bitki büyümesinden sorumlu ana hormon olan Oksin'in (İndol Asetik Asit) sentezi için vazgeçilmezdir. Çinko eksikliği, doğrudan büyüme geriliğine yol açar.

• Enzim Aktivasyonu: Fotosentez, solunum ve Azot metabolizmasında yer alan çok sayıda enzimin yapısında bulunur ve aktivasyonunu sağlar.

• Protein ve Karbonhidrat Sentezi: Nükleik asitlerin (DNA/RNA) yapısını stabilize ederek protein sentezinde görev alır.

2. Eksiklik Belirtileri ve Etkileri

Çinko, bitki içinde hareketliliği düşük bir element olduğu için, tıpkı demirde olduğu gibi eksiklik belirtileri öncelikle en genç yapraklarda ve büyüme noktalarında görülür.

• Küçük Yaprak (Rozet Oluşumu): En karakteristik belirtidir. Bitkideki boğum araları kısalır, yapraklar normalden çok daha küçük kalır ve birbirine yakın, rozet şeklinde bir görünüm oluşturur.

• İnterveinal Kloroz: Genç yapraklarda damar araları sararır (kloroz), ancak ana damarlar yeşil kalır. Bu durum, özellikle mısırda ve meyve ağaçlarında belirgindir.

• Meyve Ağaçlarında: Meyve ağaçlarında yapraklar küçük kalır ve daralır (küçük yapraklılık). Meyve tutumu ve kalitesi düşer. Turunçgillerde damar aralarındaki sararmalar çok belirgin olabilir.

• Mısırda: Mısırın genç yapraklarının orta damarlarının her iki yanında beyaz veya sarımsı bir şerit oluşur.

• Büyüme Geriliği: Oksin üretiminin azalması nedeniyle bitkinin boyuna ve enine büyümesi ciddi şekilde engellenir.

3. 🧪 Eksikliğin Başlıca Nedenleri

Çinko eksikliği, dünyadaki tarım arazilerinde en yaygın görülen mikro besin eksikliklerinden biridir.

• Yüksek pH (Alkali Topraklar): En yaygın nedendir. Toprağın $\mathbf{pH}$ değeri yükseldikçe ($\text{pH} > 7.0$), Çinko, bitkinin alamayacağı çözünmez hidroksit formlarına dönüşür. Kireçli topraklar bu soruna çok yatkındır.

• Yüksek Fosfor Gübrelemesi: Aşırı veya dengesiz Fosfor (P) gübrelemesi, toprakta çözünmez Çinko Fosfat bileşikleri oluşturarak çinkonun bitkiye alımını engeller (Çinko-Fosfor Antagonizmi).

• Düşük Organik Madde: Organik madde içeriği düşük, kumlu topraklarda çinko tutunamaz ve yıkanarak kaybolur.

4. Çözüm Yolları (Gübreleme)

Çinko eksikliği ile mücadelede, elementin toprakta kolay sabitlenme eğilimi nedeniyle etkin yöntemler kullanılmalıdır.

1. Toprak Uygulaması: Toprak analizi sonucunda önerilen miktarda Çinko Sülfat ({ZnSO}_4) gübresi, ekimden önce toprağa karıştırılarak verilir. Yüksek {pH}'lı topraklarda, şelatlı çinko gübreleri (örneğin {Zn-EDTA}) daha verimli sonuç verir.

2. Yapraktan Uygulama: Eksiklik belirtileri görülmeye başlandığında hızlı bir düzeltme sağlamak için Çinko Sülfat çözeltisi yapraklara püskürtülür. Meyve ağaçlarında kış dinlenmesi sırasında yüksek konsantrasyonda Çinko Sülfat uygulamaları yapılabilir.

3. Tohum Kaplama: Tahıl ve mısır gibi bitkilerde, tohumların ekimden önce çinko ile kaplanması, fide aşamasında yeterli çinko alımını garantilemeye yardımcı olur.

Çinko eksikliği, özellikle mısır, fasulye, pirinç, meyve ağaçları ve turunçgillerde yaygın olarak görülür.