Herboloji (Yabancı Otlar) Hakkında Bilmeniz Gerekenler

🌿 Herboloji Nedir? Yabancı Ot Bilimi

Herboloji, tarım alanlarında veya kültürü yapılan diğer alanlarda istenmeyen ve yetiştirilen bitkilerle rekabet eden yabancı otları inceleyen bilim dalıdır. Yabancı otlar, kültür bitkilerinin verim ve kalitesini doğrudan etkileyen önemli bir sorundur.

 

🌾 Yabancı Otların Özellikleri ve Zararları

Yabancı otlar, yüksek tohum üretimi, hızlı yayılma ve zorlu çevre koşullarına dayanıklılık gibi özelliklere sahiptir. Bu özellikler, onların mücadelelerini zorlaştırır.

 

Yabancı Otların Tarıma Zararları

Yabancı otlar, kültür bitkilerine çeşitli şekillerde zarar verir:

• Rekabet: En önemli zarar, su, ışık ve besin elementleri için kültür bitkisiyle rekabet etmeleridir.

  • Su Ortaklığı: Özellikle kurak bölgelerde su, verimi sınırlayan en kritik faktördür.

  • Besin Ortaklığı: Topraktaki mineralleri tüketerek kültür bitkilerinin besin alımını engellerler.

  • Işık Engeli: Boyu uzun yabancı otlar, kültür bitkilerinin üzerine gölge düşürerek fotosentezi azaltır.

• Alelopati: Bazı yabancı otlar, köklerinden salgıladıkları kimyasal maddelerle (alelokimyasallar) kültür bitkisinin gelişimini olumsuz etkiler.

• Hastalık ve Zararlılara Yataklık: Kültür bitkisine zarar veren böcek ve hastalık etmenlerinin yaşam döngülerini tamamlamaları için uygun ortam sağlarlar.

• Hasat Zorluğu: Hasadı güçleştirir, ürün kalitesini düşürür ve hasat makinelerinde arızalara yol açabilir.

• Üretim Masraflarını Artırma: Mücadele maliyetlerini ve çiftçilik giderlerini yükseltirler.

 

🗓️ Yabancı Otların Yaşam Döngüsüne Göre Sınıflandırılması

Yabancı otlar, yaşam sürelerine göre üçe ayrılır:

1. Tek Yıllık (Annual) Yabancı Otlar:

   • Yaşam döngülerini bir vejetasyon mevsiminde tamamlarlar (İlkbahar-Yaz veya Sonbahar-Kış).

   • Tohumla çoğalırlar.

   • Örnek: Kırmızı köklü tilki kuyruğu, Sirken.

2. İki Yıllık (Biannual) Yabancı Otlar:

   • Hayat devrelerini iki vejetasyon mevsiminde (bir yıldan uzun, iki yıldan kısa) tamamlarlar.

   • İlk yıl rozet (yapraklı) halde kalır, ikinci yıl çiçek açar, tohum bağlar ve ölürler.

   • Örnek: Yabani havuç.

3. Çok Yıllık (Perennial) Yabancı Otlar:

   • İki yıldan uzun süre yaşarlar.

   • Rizom, stolon, soğan gibi vejetatif organlarla ve tohumla çoğalırlar.

   • Mücadeleleri en zor olan gruptur, çünkü toprak altı organları sayesinde zarar görmeden hayatta kalabilirler.

   • Örnek: Köpek dişi ayrığı, Tarla sarmaşığı, Kanyaş.

 

🛡️ Entegre Yabancı Ot Yönetimi (EYÖ)

Yabancı otlarla mücadelede tek bir yönteme bağlı kalmak yerine, Entegre Yabancı Ot Yönetimi (EYÖ) yaklaşımı benimsenmelidir. EYÖ, kültürel, fiziksel, biyolojik ve kimyasal yöntemleri ekonomik, ekolojik ve toksikolojik açıdan en uygun şekilde birleştirir.

 

Yabancı Ot Mücadele Yöntemleri

• 1. Kültürel Yöntemler:

  • Münavebe (Ekim Nöbeti): Farklı bitkileri sırayla yetiştirerek belirli ot türlerinin baskınlığını engeller.

  • Ekim Zamanı: Uygun ekim zamanı seçimi ile yabancı otların çimlenme dönemlerini atlatmak.

  • Sertifikalı Tohum Kullanımı: Ot tohumu içermeyen temiz tohum kullanmak.

  • Sık ve Uygun Ekim: Kültür bitkisinin rekabet gücünü artırmak.

• 2. Fiziksel (Mekanik) Yöntemler:

  • Çapalama/Sürüm: Yabancı otları kesmek veya toprağın altına gömmek.

  • El İle Yolma: Özellikle küçük alanlarda etkilidir.

  • Malçlama: Toprağı örtü materyalleri ile kapatarak ışığı kesmek ve ot gelişimini engellemek.

• 3. Biyolojik Yöntemler:

  • Yabancı otların doğal düşmanları (böcekler, hastalıklar, ot yiyen hayvanlar) kullanılarak popülasyonlarının baskı altına alınması.

• 4. Kimyasal Yöntemler (Herbisit Kullanımı):

  • Yabancı otları kontrol etmek için herbisit adı verilen kimyasal ilaçların kullanılmasıdır.

  • Seçici Herbisitler: Sadece belirli ot türlerini öldürürken kültür bitkisine zarar vermeyenler.

  • Sistemik Herbisitler: Bitki içine girip taşınarak tüm sistemi etkileyenler.

  • Temaslı Herbisitler: Sadece temas ettiği yeri kurutanlar.

  • Uygulama Zamanı: Ekiş öncesi, çıkış öncesi veya çıkış sonrası gibi farklı zamanlarda uygulanabilirler.

 

Önemli Not: Herbisit kullanımı, çevre ve insan sağlığı üzerindeki potansiyel riskler nedeniyle son çare olarak ve büyük bir dikkatle yapılmalıdır.

 

🌾 Buğday (Triticum aestivum L.) Tarlasında Yabancı Ot Mücadelesi

Buğday, dünya ve Türkiye için stratejik öneme sahip bir tahıldır. Ancak, tarlalarda yoğun rekabete giren yabancı otlar, verimi %30-80 oranında düşürebilir.

 

Buğday Tarlasında Sık Görülen Yabancı Otlar

Buğday tarlalarında görülen yabancı otlar genellikle iki ana gruba ayrılır:

Grup	Örnek Yabancı Otlar	Özellikler
Dar Yapraklılar (Gramineae/Poaceae)	Tilki kuyruğu (Alopecurus myosuroides), Yabani yulaf (Avena fatua), Çayır otu (Poa spp.), Kanyaş (Sorghum halepense)	Tek yıllık veya çok yıllık olabilirler. Mücadeleleri zordur çünkü buğday da dar yapraklı bir bitkidir.
Geniş Yapraklılar	Yabani hardal (Sinapis arvensis), Pıtrak (Xanthium strumarium), Boynuzlu yoğurt otu (Galium tricornutum), Kişniş (Bifora radians)	Genellikle tek yıllıktırlar. Dar yapraklılara göre kimyasal mücadelesi daha kolaydır.

 

Buğdayda Mücadele Zamanı ve Yöntemleri

Buğdayda yabancı ot mücadelesinde esas, kritik rekabet periyodunu (genellikle buğdayın kardeşlenme dönemine denk gelir) kaçırmamaktır.

 

1. Kültürel Önlemler

• Ekim Nöbeti (Münavebe): Buğdaydan sonra geniş yapraklı (ayçiçeği, mercimek) veya çapa bitkisi (mısır, patates) ekimi, dar yapraklı otların baskısını azaltır.

• Temiz Tohumluk Kullanımı: Yabani yulaf ve yabani fiğ tohumlarından arındırılmış sertifikalı tohum tercih edilmelidir.

 

2. Kimyasal Mücadele (Herbisitler)

Kimyasal mücadele, buğdayda en yaygın kullanılan yöntemdir. Uygulama, buğdayın ve yabancı otların gelişim dönemine göre yapılır:

• Zamanlama:

  • Erken Dönem: Buğdayın kardeşlenme başlangıcından sonuna kadar olan dönem (En ideal zaman).

  • Geç Dönem: Buğdayın sapa kalkma başlangıcına kadar müsaade edilebilir, ancak buğday ve yabancı otlar büyüdüğü için etkinlik düşebilir.

• Önemli Uygulama Kuralı: Dar yapraklı otlar (Tilki kuyruğu, Yabani yulaf) için kullanılan herbisitler ile geniş yapraklı otlar için kullanılan herbisitler genellikle farklıdır. İhtiyaca göre tek tek veya karışım halinde kullanılır.

 

🌱 Kanyaş (Sorghum halepense) ile Mücadele

Kanyaş (Diğer adı: Genuş veya Sorgo), dünyanın en sorunlu 10 yabancı otu arasında yer alan, çok yıllık ve dar yapraklı bir türdür.

 

Kanyaş'ın Zorlu Özellikleri

1. Rizom (Toprakaltı Gövde): Kanyaş, tohumla çoğalmanın yanı sıra, yayıldığı rizomlar sayesinde çok hızlı çoğalır ve mekanik zararlara karşı yüksek dayanıklılık gösterir.

2. Yüksek Tohum Üretimi: Bir bitki on binlerce tohum üretebilir.

3. Çevre Koşullarına Adaptasyon: Kuraklığa ve sıcaklığa oldukça dayanıklıdır.

 

Kanyaş ile Etkili Mücadele Yöntemleri

Kanyaş ile mücadelede başarı, rizomların tüketilmesi veya öldürülmesi esasına dayanır.

 

1. Kültürel ve Mekanik Mücadele

• Yazlık Çapa Bitkilerinde Mücadele: Kanyaş ile mücadelede en başarılı sonuçlar, mısır, pamuk, ayçiçeği gibi yazlık çapa bitkilerinin yetiştirildiği tarlalarda alınır.

  • Yoğun Çapalama: Yazlık ekimden sonra, Kanyaş'ın yeni sürgünler verdiği ve rizomlarını zayıflattığı dönemde yapılan tekrarlı çapalama (mekanik mücadele) çok etkilidir.

• Ekim Nöbeti: Kanyaş'ın baskın olduğu tarlalarda buğday-arpa gibi dar yapraklı bitkiler üst üste ekilmemelidir.

 

2. Kimyasal Mücadele

• Sistemik Herbisitler: Kanyaş ile kimyasal mücadelede en etkili yöntem, sistemik herbisitlerin kullanılmasıdır. Bu herbisitler, bitkinin yeşil aksamından emilerek rizomlara kadar taşınır ve kökten yok edilmesini sağlar.

• Glifosat Uygulaması: Özellikle hasat sonrası, tarlada kültür bitkisi yokken Kanyaş'ın aktif büyüdüğü dönemde (yaklaşık 40-50 cm boyunda) yapılan Glifosat uygulaması çok etkilidir.

  • Not: Glifosat, seçici olmayan (non-selektif) bir herbisittir, yani kültür bitkisi varken dikkatli kullanılmalıdır.

• Seçici Uygulama: Mısır veya pamuk gibi çapa bitkilerinde, Kanyaş'ı öldüren ancak kültür bitkisine zarar vermeyen seçici herbisitler kullanılabilir.

 

Özetle, Kanyaş mücadelesi tek bir sezonda bitmez; birkaç yıllık planlı kültürel ve kimyasal uygulamayı gerektirir.