Ötrofikasyon Nedir? Sebepleri Ve Çevresel Etkileri
Ötrofikasyon Nedir? Sebepleri ve Çevresel Etkileri 🏞️🧪
Ötrofikasyon (Türkçe: Göl Yaşlanması veya Aşırı Besin Yüklenmesi), bir su ekosisteminin (genellikle göl, nehir veya deniz kıyı bölgeleri) Azot (N) ve Fosfor (P) gibi besin elementleri ile aşırı zenginleşmesi sonucu, biyolojik üretkenliğin artması ve su kalitesinin ciddi şekilde bozulması sürecidir.
Ötrofikasyon, günümüzün en yaygın ve yıkıcı su kirliliği türlerinden biridir ve ana nedeni insan faaliyetleridir.
1. Ötrofikasyon Mekanizması ve Aşamaları
Ötrofikasyon, basitçe besin elementlerinin kontrolsüz büyüme yaratması döngüsüdür:
-
Besin Yüklenmesi: Tarım alanlarından yıkanan gübreler (Azot ve Fosfor), arıtılmamış kanalizasyon suları veya endüstriyel atıklar su ortamına karışır.
-
Alg Patlaması (Algal Bloom): Suya giren bu fazla besinler (özellikle Fosfor), algler (su yosunları) ve siyanobakteriler (mavi-yeşil algler) için ideal bir büyüme ortamı yaratır. Algler kontrolsüz bir şekilde çoğalır ve su yüzeyini kalın, yeşil bir tabaka halinde kaplar.
-
Işık Engellenmesi: Yoğun alg tabakası, suyun alt katmanlarına güneş ışığının geçişini engeller. Işık alamayan dipteki su bitkileri (makrofitler) ve yosunlar ölür.
-
Oksijen Tükenmesi (Hipoksi/Anoksi): Algler doğal ömürlerini tamamlayıp öldüklerinde dibe çökerler. Ayrıştırıcı bakteriler bu ölü organik maddeyi parçalamaya başlar. Bu parçalama süreci, sudaki çözünmüş oksijenin büyük bir kısmını tüketir.
-
Ölü Bölgeler: Oksijen seviyeleri kritik düzeyin altına düştüğünde (hipoksi), su altındaki balıklar, kabuklular ve diğer omurgalılar boğulur ve toplu ölümler yaşanır. Bu bölgelere 'Ölü Bölgeler' denir.
2. Ötrofikasyonun Başlıca Sebepleri
Ötrofikasyonun temel nedeni, su ekosistemine eklenen insan kaynaklı (antropojenik) Azot ve Fosfor fazlalığıdır.
A. Tarımsal Kaynaklar (En Büyük Etken)
-
Kimyasal Gübreler: Tarım arazilerine aşırı veya yanlış zamanda uygulanan Azotlu ve Fosforlu gübrelerin, yağmur ve sulama suları ile yüzey ve yeraltı sularına sızması.
-
Hayvan Atıkları: Büyük hayvancılık tesislerinden çıkan, yüksek besin içerikli gübrelerin ve atık suların kontrolsüz yayılımı.
B. Kentsel ve Endüstriyel Atıklar
-
Kanalizasyon Suyu: Evsel atık sularının (kanalizasyon) ve deterjanların tam arıtılmadan su kaynaklarına deşarj edilmesi. Deterjanlar yüksek miktarda Fosfor içerir.
-
Fosseptik Sızıntıları: Yetersiz yapılmış veya sızdıran foseptik çukurlarının yeraltı sularına besin sızdırması.
C. Hava Kaynaklı Birikim
-
Sanayi ve araçlardan kaynaklanan Azot oksitlerin (NO), havada çözünerek asit yağmurları şeklinde suya geri dönmesi (atmosferik depozisyon).
3. Çevresel ve Ekonomik Etkileri
Ötrofikasyonun ekosistemler ve insan ekonomisi üzerindeki etkileri yıkıcıdır.
| Etki Kategorisi | Detaylı Zararlar |
| Ekolojik Zarar | Biyoçeşitlilik Kaybı: Oksijen seviyesinin düşmesi, hassas balık ve omurgasız türlerinin yok olmasına neden olur. Habitat Değişimi: Dipteki bitki örtüsü (algler ışığı engellediği için) ölür, ekosistemin yapısı değişir. |
| Su Kalitesi | Toksin Üretimi: Siyanobakteri (mavi-yeşil alg) türlerinin bazıları, balıklar, hayvanlar ve insanlar için zehirli olabilen toksinler (mikrosistin gibi) üretir. Renk ve Koku: Su yüzeyi yeşil/maviye döner ve ayrışma nedeniyle kötü kokular oluşur. |
| Ekonomik Zarar | Balıkçılık: Balık ölümleri nedeniyle ticari balıkçılık büyük zarar görür. Turizm: Kötü koku, çamurlu su ve algler yüzünden su sporları, plaj ve turizm faaliyetleri sekteye uğrar. |
| İçme Suyu Maliyeti | Su arıtma tesislerinin suyu temizlemesi ve filtrelemesi için ekstra kimyasal ve enerji kullanması gerekir, bu da maliyetleri artırır. |
Özetle: Ötrofikasyon, su ekosistemlerinin doğal dengesini tamamen bozan, su kalitesini düşüren ve hem biyolojik hem de ekonomik açıdan büyük zararlar veren küresel bir kirlilik sorunudur. Mücadele, öncelikle Azot ve Fosfor girdilerinin kaynağında kontrol altına alınmasını gerektirir.