Kök Kanseri (Agrobacterium Tumefaciens) Nedir?

Kök kanseri, tarım ve bahçecilikte sıkça karşılaşılan, bitkilerin kök ve kök boğazı bölgelerinde anormal büyümeler (tümörler veya şişlikler) oluşturan bir hastalıktır.

🦠 Kök Kanseri (Agrobacterium Tumefaciens) Nedir?

Kök kanseri hastalığına genellikle Kök Uru veya Taç Gall (Crown Gall) adı verilir. Bu hastalığa neden olan etmen, toprakta yaşayan ve bitkilere yara yerlerinden giren bir bakteri türüdür:

• Hastalık Etmeni: Agrobacterium tumefaciens (yeni ismi Rhizobium radiobacter olarak da geçer).

• Etkilediği Bitkiler: Çok geniş bir konukçu yelpazesi vardır; özellikle meyve ağaçları (gül, badem, şeftali, elma, ceviz), asmalar ve birçok süs bitkisinde görülür.

• Hastalık Mekanizması: Agrobacterium tumefaciens, bitkinin hücrelerine kendi genetik materyalinin bir kısmını (Ti Plazmidi adı verilen bir DNA parçası) aktararak çalışır. Bu genetik materyal, bitki hücresinin kontrolsüz bir şekilde bölünmesine neden olan bitki hormonlarını (oksin ve sitokinin) üretme talimatını verir. Bu kontrolsüz bölünme sonucu tümör (ur) oluşur.

🔎 Belirtileri ve Zararları

Hastalığın belirtileri, tümörlerin oluştuğu bölgeye göre farklılık gösterir.

1. Belirtiler

• Ur Oluşumu: En karakteristik belirti, bitkinin kök boğazında (toprak seviyesine yakın kısım), köklerinde ve bazen gövde veya dallarında düzensiz şekilli, sert, odunsu tümörler (urlar) oluşmasıdır.

• Erken Aşama: Urlar ilk oluştuğunda yumuşak, beyazımsı veya açık renklidir.

• İlerleme Aşama: Urlar yaşlandıkça sertleşir, koyu kahverengiye döner ve yüzeyleri pürüzlü ve odunsu hale gelir. Urların boyutları küçük bir nohuttan, portakal büyüklüğüne kadar değişebilir.

2. Zararları

• Besin ve Su Eksikliği: Urlar, bitkinin su ve besin taşıyan damarlarını (ksilem ve floem) tıklar veya sıkıştırır. Bu durum, su ve besinlerin köklerden bitkinin üst kısımlarına ulaşmasını engeller.

• Büyüme Geriliği: Beslenme yetersizliği nedeniyle bitkilerde genel bir zayıflık, bodur kalma, yaprak sararması ve verim düşüklüğü görülür.

• Kırılma Riski: Kök boğazında oluşan büyük ur, rüzgar veya ağır meyve yükü altında gövdenin kırılma riskini artırır.

• Fidanlık Zararı: Hastalık özellikle fidanlıklarda büyük ekonomik zarara yol açar, çünkü enfekteli fidanlar dikime uygun değildir ve imha edilmeleri gerekir.

🛡️ Mücadele ve Önleme Yöntemleri

Kök kanseri hastalığının enfekte olmuş bir bitkide kimyasal veya biyolojik bir tedavisi yoktur. Mücadele tamamen önlemeye odaklanır.

1. Önleyici Kültürel Önlemler (En Kritik Adımlar)

• Sağlıklı Fidan Kullanımı: Hastalığın ana bulaşma yolu enfekteli fidanlardır. Dikim için sertifikalı ve hastalıksız fidanlar kullanılmalıdır. Fidanların kök boğazı bölgesi dikkatlice incelenmelidir.

• Yaralanmayı Önleme: Bakteri, bitkiye sadece yara yerlerinden (budama, dikim, toprak işleme sırasında oluşan yaralar) girer. Bu nedenle dikim ve bakım sırasında bitkide yaralanma oluşturmaktan kaçınılmalıdır.

• Alet Dezenfeksiyonu: Budama ve toprak işleme aletleri, sağlıklı bitkiye geçmeden önce mutlaka dezenfekte edilmelidir (örneğin %10'luk çamaşır suyu çözeltisi ile).

• Ekim Nöbeti (Rotasyon): Hastalık görülmüş topraklarda, patates, domates gibi hassas bitkiler yerine tahıllar gibi hassas olmayan bitkilerle uzun süreli (3-4 yıl) ekim nöbeti yapılmalıdır.

2. Biyolojik Mücadele

• Rekabetçi Bakteri Kullanımı: Agrobacterium tumefaciens'in hastalık yapıcı etkisini engelleyen ve onunla rekabet eden bazı Agrobacterium ırkları (A. radiobacter K84 gibi) ticari olarak fidanların dikimden önce daldırılması amacıyla kullanılabilir.

3. Hastalıklı Bitkilerin Yönetimi

• Ağır enfekte olmuş fidanlar veya genç ağaçlar sökülmeli ve imha edilmelidir. Sökülen alandaki toprağın birkaç yıl dinlenmesi veya hassas olmayan bitkilerle ekim nöbetine alınması önerilir.