Entemoloji - Thysanoptera Takımı

Thysanoptera

(Tripsler, Kirpik Kanatlılar, Kabarcık Ayaklılar; Thrips)

 

Ergin morfolojik özellikleri

Sarımsı-kahverenkli, siyah; ince-uzun; 0.5-10 mm boyunda; baş prognathous-hypognathous tipte ve kare şeklinde; bileşik gözler belirgin; ocelli (3 tane) kanatlılarda bulunur; antenler 4-9 segmentli; ağız yapısı emici tipte ve asimetriktir: Labrum ve labium konik şekilli, kısa bir rostrum oluşturur; sol mandibula ve maxilla styletlerini içerir; sağ mandibula embriyo döneminde yok olmuştur.  

 

Prothorax iri ve serbest; meso-metathorax kaynaşmış; bacaklar benzer yapılışta; tarsi 1-2 segmentli veya segmentsiz; 1-2 tırnaklı; ucunda hemolimf basıncıyla şişebilen bir torbacık bulunur. Bu yapı değişik yüzeylerde yürümeyi sağlar. Kanatlar gelişmiş; kısalmış veya bulunmaz Kanatlar-eğer varsa-zarımsı yapıda, dar, kenarları uzun saçaklı, damarsız veya 1-2 damarlıdır.   

 

Tubulifera alttakımında abdomen sonu dişilerde narin ve içeri çekilebilir durumdadır; ovipozitör bulunmaz; Terebrentia alttakımında ise kuvvetli yapılışlı, testere benzeri bir ovipozitör vardır. Erkeklerde dış genitalia her iki alttakımda da iyi gelişmiştir.

 

Yaşama Biçimi

Genelde bitki özsuyu ile beslenirler; az sayıda tür funguslarla veya ufak arthropodlarla beslenir. Bitkilerde beslenmeleri dışında bitki önemli virus hastalıklarının vektörüdürler. Yararlı yönleri ise tozlanmaya katkıları ve predatör türlerin bulunuşudur.

 

Fazla hareket etmezler; hızlı koşar; nadiren uçarlar. Çoğu biseksual ve ovipardır; az sayıda türde fakültatif-obligat parthenogenesis görülür; bazıları vivipardır. Terebrentia’da yumurtalar böbrek şeklindedir ve bitki dokusu içine; Tubulifera’da ise oval şekillidir ve bitki yüzeyine bırakılır.

 

Tripslerin postembriyonik gelişimi ilginçtir (neometabola); endopterygotların gelişimini andırır. İlk iki genç dönem larva olarak isimlendirilir; ergine benzer; ancak kanatlar yoktur ve anten segmentlerinin sayısı azdır. Sonraki genç dönemler (Terebrentia’ da 2; Tubulifera’ da 3 dönem) dinlenme halindedir ve beslenmezler; bir miktar metamorfoz görülür. Dinlenme halindeki dönemlerin ilkine prepupa; kalan 1 ya da 2 döneme de pupa denilir.

 

SINIFLANDIRMA

TEREBRENTİA: Abdomenin son segmenti az çok konik veya yuvarlak şekillidir ve dişilerde ovipozitör gelişmiştir.

 

Aeolothripidae: Çoğu predatör; birkaçı fitofagdır. Kanatlar geniş; kaideden uca uzanan 2 damar ile çok sayıda enine damarlı. Koyu renkli; kanatları bantlı-beneklidir. Aeolothrips spp.

 

Heterothripidae: Heterothrips spp. örnek verilebilir

 

Merothripidae: Ön ve arka femur iri; pronotum’ da 2 adet boyuna dikiş bulunur. Merothrips spp.

 

Thripidae: Bitki zararlısı türlerin çoğu bu familyadadır. Kanatlar Aeolothripidae’ den daha dar ve uçları daha sivri; antenler 6-9 segmentlidir. Thrips tabaci (Tütüntripsi) tütün ve sebzelerde; Heliothrips haemorrhoidalis sebzelerde, bağlarda ve turunçgil çiçeklerinde; Limothrips cerealium ekinlerde zararlıdır.  

 

TUBULİFERA: Abdomenin son iki segmenti her iki cinsiyette de ince-uzun, tüp şeklinde sonlanır

 

Phlaeothripidae : Çoğunluk İri tripslerdir. Koyu renkli; kanatlar açık renkli veya beneklidir. Yaprak döküntüleri altında gregar yaşar ve fungi veya ufak arthropodlarla beslenirler. Haplothrips tritici (Buğdaytripsi) buğdayda; Liothrips oleae (Zeytintripsi) zeytinde zarar yapar.