Bitkilerde Doku Kültürü Nasıl Yapılır?

🌱 Bitkilerde Doku Kültürü Nasıl Yapılır? (Adım Adım)

Bitki doku kültürü, sağlıklı bitkilerden alınan hücre veya doku parçalarının (eksplant) steril koşullarda özel besin ortamlarında çoğaltılması işlemidir. Bu yöntemle kısa sürede çok sayıda genetik olarak özdeş (klon) bitki elde edilir. Tarım, biyoteknoloji ve ıslah çalışmalarında yaygın olarak kullanılır.

1. Ana Bitkiden Doku Alımı (Eksplant Seçimi)

• Eksplant: Kültüre alınacak bitki parçasıdır (yaprak, kök, gövde, sürgün ucu, meristem, tomurcuk vs.)

• Genetik olarak sağlıklı ve hastalıksız bitkilerden alınmalıdır.

2. Sterilizasyon (Mikropsuzlaştırma)

• Eksplant ve kullanılan tüm malzemeler steril olmalıdır.

• Genelde şu işlemler uygulanır:

  • %70 etanol ile kısa süreli yıkama (30 saniye)

  • %10’luk çamaşır suyu (sodyum hipoklorit) veya ticari sterilizanla 10-15 dakika işlem

  • Steril saf su ile birkaç kez durulama

3. Besin Ortamı Hazırlama

• Bitki hücrelerinin büyümesi için uygun bir besin ortamı (kültür medyası) hazırlanır.

• En yaygın kullanılan ortam: MS ortamı (Murashige and Skoog)

• Ortam içeriği:

  • Makro ve mikro besinler

  • Vitaminler

  • Karbon kaynağı (genellikle %2-3 sükroz)

  • Jel oluşturucu (agar)

  • Bitki büyüme düzenleyicileri (hormonlar): auxin, sitokinin, gibberellin vb.

4. Kültüre Alma (Aşılama)

• Eksplantlar steril laminer hava kabininde besin ortamına aktarılır.

• Besi yeri içeren tüplere ya da petri kaplarına yerleştirilir.

5. İnkübasyon (Büyüme Koşulları)

• Kültürler, uygun ışık ve sıcaklıkta inkübe edilir:

  • Genelde: 24-26°C, %60-70 nem, 16 saat ışık / 8 saat karanlık fotoperiyot

• Bu süreçte hücreler bölünmeye başlar, kallus (hücresel doku kütlesi) oluşabilir.

6. Farklılaşma ve Bitki Gelişimi

• Hormon dengesine bağlı olarak:

  • Yüksek sitokinin / düşük auxin: sürgün oluşumu

  • Yüksek auxin / düşük sitokinin: kök oluşumu

• Kallustan yeni bitkicikler (rejenerasyon) elde edilir.

7. Aklimatizasyon (Ortama Alıştırma)

• Tüp içinde büyüyen bitkicikler dış ortama doğrudan çıkarılamaz.

• Önce toprağa alınarak sera koşullarında birkaç hafta alıştırılır.

• Sonra tarlaya veya saksıya dikilir.

✅ Doku Kültürünün Avantajları

• Genetik olarak aynı (klonal) bitkiler üretilebilir.

• Hastalıksız ve hızlı çoğaltım mümkündür.

• Mevsimden bağımsız üretim yapılabilir.

• Nadir veya yok olma tehlikesi olan türler korunabilir.

• Bitki ıslahı, genetik mühendisliği ve ilaç üretimi çalışmalarında kullanılır.

⚠️ Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Sterilizasyon çok kritiktir. Enfeksiyon varsa kültür bozulur.

• Hormon dengesi her bitki türüne özgüdür. Deneme-yanılma gerekebilir.

• İyi aydınlatma ve sıcaklık kontrolü gerekir.

📌 Uygulama Alanları

• Tarımda hızlı fide üretimi

• Biyoteknolojik gen aktarımı

• Endemik türlerin korunması

• Sekonder metabolit üretimi (örneğin alkaloidler, uçucu yağlar)