Bitkilerde Don Stresi: Mekanizma, Zararlar Ve Korunma

Bitkilerde Don Stresi, sıcaklığın donma noktasının (0°C) altına düşmesiyle bitki dokularının ve hücrelerinin zarar görmesi durumudur. Bu, bitkinin hayatta kalmasını ve verimini doğrudan tehdit eden en şiddetli soğuk stresi biçimidir.

Don stresi, özellikle bitkilerin soğuğa toleransının en düşük olduğu çiçeklenme ve genç meyve tutumu gibi kritik üreme aşamalarında büyük ekonomik kayıplara yol açar.

🥶 Bitkilerde Don Stresi: Mekanizma, Zararlar ve Korunma

Don stresinin bitkiye zarar verme mekanizması, genellikle iki ana yolla gerçekleşir: hücre dışında buz oluşumu ve bunun neden olduğu dehidrasyon (su kaybı).

1. 🧊 Hasar Mekanizması

A. Hücre Dışı Donma ve Dehidrasyon (Birincil Zarar)

1. Buz Oluşumu: Sıcaklık 0°C'nin altına düştüğünde, genellikle önce hücrelerarası boşluklarda (hücre çeperleri arasında) su donmaya başlar ve buz kristalleri oluşur.

2. Ozmotik Su Çekimi: Hücre dışındaki bu buz oluşumu, hücrelerarası sıvının su potansiyelini düşürür. Hücre içi su, ozmotik dengeyi sağlamak için hücre zarından dışarı, buzun bulunduğu alana doğru çekilir.

3. Hücre Kuruması: Bu su kaybı (dehidrasyon), hücrenin büzülmesine ve kurumasına neden olur. Şiddetli dehidrasyon, hücrelerin geri döndürülemez şekilde zarar görmesine yol açar.

B. Hücre İçi Donma (Ölümcül Zarar)

• Çok hızlı sıcaklık düşüşlerinde veya aşırı derecede düşük sıcaklıklarda, su doğrudan hücre içinde donabilir. Hücre içi buz oluşumu, genellikle hücre zarlarına ve organellere mekanik olarak zarar vererek hücrenin anında ölümüne neden olur.

2. 🔍 Don Stresinin Belirtileri

Don vurduktan sonra hasar hemen görünmeyebilir; genellikle hava ısınıp çözülme başladığında ortaya çıkar:

• Sulanmış Görünüm: Donmuş dokular çözüldüğünde, hücre zarlarının hasar görmesi nedeniyle içindeki su sızar ve doku sulanmış, yumuşak veya camsı bir görünüm alır.

• Kararma (Nekroz): Bu sulanmış dokular kısa süre içinde kahverengileşir veya siyaha döner (nekroz).

• Meyve ve Çiçek Hasarı: Özellikle çiçekler, don stresi sonrası siyahlaşır ve dökülür. Genç meyveler pürüzlü, şekilsiz veya içi kahverengi hale gelir.

• Kabuk Çatlaması: Gövde ve kalın dallarda çatlaklar (don çatlağı) oluşabilir.

3. 🛡️ Don Stresine Karşı Savunma ve Mücadele

Bitkilerin Doğal Savunması

• Donma Noktasını Düşürme: Soğuğa dayanıklı bitkiler, hücre sıvılarında çözünür şekerler, prolin ve proteinler gibi çözünmüş maddelerin konsantrasyonunu artırarak donma noktasını düşürür.

• Süper Soğutma: Bazı organlarda, su donma noktasına gelse bile hemen buza dönüşmez; bu duruma süper soğutma denir ve don hasarını geciktirir.

Tarımsal Mücadele Yöntemleri

1. Sulama (Spreyleme): Don tehlikesi olan gecelerde, bitkilerin üzerine sürekli olarak su püskürtülür. Suyun donarken açığa çıkardığı ısı (füzyon ısısı), buzun sıcaklığını 0°C'de tutar ve bitki dokularının kritik sıcaklığın altına inmesini engeller.

2. Hava Karıştırma (Rüzgar Makinesi): Don olaylarında, zemin katmanında oluşan soğuk hava cebini (terselme tabakası) kırmak ve daha ılık olan üst havayı aşağı indirmek için büyük fanlar (rüzgar makineleri) kullanılır.

3. Dumanlama/Örtüleme: Fidanlıklar ve küçük alanlarda bitkilerin üzerinin örtülmesi veya dumandan faydalanılarak ısı kaybının engellenmesi sağlanır.

4. Bitki Besleme: Sonbaharda gereksiz Azot uygulamalarından kaçınmak ve Potasyum, Kalsiyum gibi besinlerle bitki dokusunu güçlendirmek, don dayanımını artırabilir.