İlkbahar Geç Donları Nedir Ve Korunma Yöntemleri Nelerdir?
İlkbahar geç donları, tarımsal üretim ve özellikle meyvecilik açısından en büyük tehlikelerden biridir.
❄️ İlkbahar Geç Donları Nedir?
İlkbahar geç donları, kış mevsiminin sona ermesiyle birlikte bitkilerin uyanmaya (dormansi halinden çıkmaya) başlaması, tomurcuklanma ve çiçeklenme dönemine girmesi sonrasında, genellikle Mart, Nisan ve hatta Mayıs aylarında aniden meydana gelen sıcaklık düşüşleridir.
Bu dönemde, bitkilerin su içeriği yüksek olan genç dokuları (çiçekler, yeni açmış yapraklar, taze sürgünler ve küçük meyve taslakları) soğuğa karşı en hassas haldedir.
Neden Tehlikelidir?
-
Bitkiler kış dinlenmesinden çıktığı için soğuğa dayanıklılıklarını kaybeder.
-
Çiçeklenme ve Meyve Tutumu: Özellikle meyve ağaçlarında, çiçeklenme dönemindeki bir don olayı, meyve taslaklarının donarak ölmesine ve o yılki tüm ürünün veya büyük bir kısmının kaybına neden olabilir.
-
Hassasiyet, çiçeklenme evresine göre değişir: Tomurcuklar −5∘C civarına dayanabilirken, açmış çiçekler −1∘C ile −3∘C gibi çok daha hafif donlarda bile zarar görebilir.
🛡️ Korunma Yöntemleri Nelerdir?
Geç donlardan korunma yöntemleri pasif (önceden planlama) ve aktif (don anında uygulama) olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
1. Pasif Korunma Yöntemleri (Önleyici Tedbirler)
Bunlar, bahçe kurulurken veya mevsimden önce uygulanan uzun vadeli tedbirlerdir.
-
Yer Seçimi: Bahçe kurulacak arazinin vadi tabanı, dar havza veya çukur bölgelerden kaçınılması gerekir. Soğuk hava bu bölgelerde birikir (don çukurları). Hava akımının serbest olduğu, eğimli ve sabah güneşi gören yerler tercih edilmelidir.
-
Geç Çiçek Açan Çeşit Seçimi: Bulunduğunuz yörenin don riskli tarihlerinden sonra çiçeklenen, dona dayanıklı tür ve çeşitlerin yetiştirilmesi.
-
Toprak İdaresi: Don tehlikesi olan dönemlerde toprağın sıkıştırılmış, nemli ve yabancı otlardan temizlenmiş olması, toprağın ısıyı daha iyi tutmasını sağlar.
-
Çiçeklenmeyi Geciktirme: Ağaç diplerine kar veya buz kalıpları konularak kök bölgesinin soğuk tutulması ve böylece ağacın uyanma ve çiçeklenme döneminin birkaç gün geciktirilmesi.
2. Aktif Korunma Yöntemleri (Don Anında Uygulanan Tedbirler)
Don olayının beklendiği gece ve sabaha yakın saatlerde bitki çevresindeki sıcaklığı artırmak veya koruyucu bir tabaka oluşturmak için uygulanır.
| Yöntem | Açıklama | Prensip |
| Üstten Sulama (Yağmurlama) | Don riski başladığı anda ve sıcaklık sıfırın altına inene kadar sürekli olarak bitkilerin üzerine su püskürtülmesidir. | Suyun donarken (hal değiştirirken) gizli ısı açığa çıkarmasıyla (her 1 gram suyun donmasıyla 80 kalori ısı yayılır), buz tabakası altındaki bitki sıcaklığının 0∘C civarında kalması sağlanır. (En etkili yöntemlerden biri) |
| Isıtma ve Dumanlama | Bahçe içine belli aralıklarla küçük ateşler yakılması (odun, saman balyası, termal sisleme makinesi) veya özel ısıtıcıların kullanılması. | Doğrudan ısı vererek hava sıcaklığını artırmak ve oluşan duman/sis ile radyasyonla ısı kaybını azaltmak. |
| Hava Karıştırma (Rüzgâr Makineleri) | Bahçe içerisine kurulan büyük pervaneler (fanlar) aracılığıyla, zemindeki soğuk hava ile yukarıdaki (inversiyon tabakasındaki) daha sıcak havanın karıştırılması. | İnversiyon donlarında (yerden yükseklikte hava daha sıcak olduğunda) etkilidir. Soğuk havayı dağıtır ve sıcak havayı zemine indirir. |
| Örtü Altına Alma | Özellikle sebzeler, çilekler ve yeni dikilmiş fidanlar için, bitkilerin kumaş veya naylon örtülerle tamamen kapatılması. | Bitkinin radyasyonla ısı kaybetmesini engelleyerek, altındaki hava sıcaklığını korur. |
Bu yöntemler, özellikle sıcaklığın en düşük olduğu sabaha karşı (gündoğumundan hemen önceki) saatlerde büyük önem taşır. Hava sıcaklığı tekrar sıfırın üzerine çıkana kadar aktif yöntemlerin sürdürülmesi gerekir.