Çölyak Hastalığı Nedir?
Çölyak hastalığı, genetik yatkınlığı olan kişilerde buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan bir protein olan glutene karşı gelişen otoimmün bir hastalıktır. Bu hastalık, bir sindirim bozukluğundan ziyade, vücudun glutene tepki olarak kendi ince bağırsaklarına saldırdığı kronik bir bağışıklık sistemi tepkisidir.
🌾 Çölyak Hastalığı Nedir?
Çölyak hastalığı, gluten tüketildiğinde ince bağırsakta hasara neden olur.
1. Hastalığın Mekanizması
-
Gluten Tüketimi: Çölyak hastası gluten içeren gıdaları yediğinde, bağışıklık sistemi gluteni bir tehdit (yabancı madde) olarak algılar.
-
Bağırsak Saldırısı: Bağışıklık sistemi, glutene tepki olarak ince bağırsağın iç yüzeyindeki parmak benzeri küçük çıkıntılara, yani villüslere saldırır.
-
Villüs Atrofisi: Bu saldırı sonucu villüsler düzleşir ve hasar görür (atrofi). Sağlıklı villüsler besinlerin emilimini sağlarken, hasarlı villüsler bu görevi yerine getiremez.
-
Malabsorpsiyon (Emilim Bozukluğu): Villüslerin hasar görmesi nedeniyle vücut, yağlar, proteinler, karbonhidratlar ve özellikle demir, folat, B12 gibi hayati vitamin ve mineralleri yeterince ememez.
2. Semptomlar
Çölyak hastalığının semptomları kişiden kişiye büyük ölçüde değişebilir ve sadece sindirim sistemiyle sınırlı kalmayabilir.
| Semptom Grubu | Örnek Semptomlar |
| Sindirimsel | Kronik ishal veya kabızlık, karın ağrısı ve şişkinlik, gaz, bulantı/kusma, kilo kaybı. |
| Malabsorpsiyon Kaynaklı | Anemi (demir eksikliğine bağlı), yorgunluk, kemik erimesi (osteoporoz), sinir hasarı (nöropati). |
| Diğer | Ağız içi yaralar (aft), cilt döküntüleri (özellikle Dermatitis Herpetiformis), diş minesinde bozulma, büyüme geriliği (çocuklarda). |
3. Tanı ve Tedavi
-
Tanı Yöntemleri:
-
Kan Testleri: Gluten alımı devam ederken belirli antikor seviyeleri (Anti-Doku Transglutaminaz, Anti-Endomisyal antikorlar) ölçülür.
-
İnce Bağırsak Biyopsisi: Endoskopi yoluyla ince bağırsaktan alınan doku örneği incelenerek villüs hasarı (atrofi) doğrulanır.
-
-
Tedavi: Çölyak hastalığının bilinen tek tedavisi ömür boyu sürecek katı bir glutensiz diyettir.
-
Gluten diyetten çıkarıldığında, ince bağırsak villüsleri zamanla iyileşmeye başlar ve besin emilimi düzelir.
-
🚫 Gluten Hangi Gıdalarda Bulunur?
Çölyak hastalarının kesinlikle uzak durması gereken başlıca gluten içeren tahıllar şunlardır:
-
Buğday: (Durum, siyez, irmiği, bulgur, kuskus dahil)
-
Arpa
-
Çavdar
-
Yaygın olarak kullanılan yulaf, çapraz bulaşma riski nedeniyle dikkatle tüketilmelidir. (Sertifikalı glutensiz yulaflar hariç)
Gluten, ekmek, makarna, kek, bisküvi gibi bariz gıdaların yanı sıra, soslar, bazı işlenmiş etler, bira, ketçap ve ilaçlarda dolaylı olarak da bulunabilir.
Çölyak hastalığı ömür boyu süren ciddi bir durumdur ve tanı konulduktan sonra bir diyetisyen rehberliğinde beslenme düzeninin belirlenmesi büyük önem taşır.