Ambar Zararlıları Nelerdir? Zararları Ve Mücadele Yöntemleri

Ambar Zararlıları. Hasat sonrası depolanan tahıl ve bakliyat ürünlerinde büyük kayıplara neden olan bu zararlılarla mücadele, gıda güvenliği açısından büyük önem taşır. Ambar zararlıları genel olarak böcekler (Coleoptera, Lepidoptera) ve akarlar (Acarina) olmak üzere iki ana gruba ayrılır.

İşte en yaygın ambar zararlıları, zararları ve mücadele yöntemleri:

🌾 Ambar Zararlıları (Depolanmış Ürün Zararlıları)

Ambar zararlıları, beslenme alışkanlıklarına göre iki ana gruba ayrılır:

1. Birincil Zararlılar: Sağlam daneye (tahıla) saldırıp çoğalabilen türlerdir (örneğin ambar ve pirinç biti).

2. İkincil Zararlılar: Sadece kırık, nemli veya zaten zarar görmüş danelerde çoğalabilen türlerdir (örneğin kırma biti, un güvesi).

 

I. En Önemli Ambar Böcekleri (Kınkanatlılar - Coleoptera)

Zararlı Adı	Bilimsel Adı	Zarar Şekli ve Özellikler
Ambar Biti (Buğday Biti)	Sitophilus granarius	Birincil zararlı. Sağlam buğday, arpa, çavdar tanesine girer. Uçamaz, kanatları kaynaşmıştır.
Pirinç Biti	Sitophilus oryzae	Birincil zararlı. Ambar bitine benzer ancak uçabilir ve sıcak bölgelerde önemlidir. Pirinç, buğday ve mısıra saldırır.
Kırma Biti	Tribolium confusum	İkincil zararlı. Daha çok unlu mamuller, kırık daneler, makarna ve bisküvilerde bulunur. Unu kirletir ve ekşi koku verir.
Testereli Böcek	Oryzaephilus surinamensis	İkincil zararlı. Çok küçük ve hızlıdır. Vücudunun yanlarında testereye benzer çıkıntılar vardır. Kuru meyve, un ve daneye saldırır.
Baklagil Tohum Böcekleri	Bruchus spp.	Depolanmış nohut, mercimek, fasulye gibi baklagillere saldırır. Larva, tohum içinde gelişir ve delik açarak çıkar.

 

II. Önemli Ambar Güveleri (Lepidoptera)

Zararlı Adı	Bilimsel Adı	Zarar Şekli ve Özellikler
Ambar Güvesi	Sitotroga cerealella	Birincil zararlı. Larva, tahıl tanesi içine girer ve beslenir. Çıkarken tanede yuvarlak bir delik bırakır. Mısırda önemlidir.
Ekin Güvesi	Ephestia kuehniella	İkincil zararlı. En çok un ve unlu mamullere zarar verir. Larvalar, un yüzeyinde ipeksi ağlar örerek ürünü topaklar halinde birleştirir (tıkar).

 

III. Genel Zararları

Ambar zararlılarının neden olduğu kayıplar sadece daneyi yemekle sınırlı değildir:

1. Doğrudan Tüketim Kaybı: Larva döneminde danenin içini veya dışını yiyerek ağırlık ve hacim kaybına neden olurlar.

2. Kalite ve Değer Kaybı: Zarar görmüş danenin çimlenme ve ekmeklik kalitesi düşer.

3. Bulaşma ve Kirlenme: Zararlıların salgıladığı dışkı, deri, ipek iplikler ve ölü böcekler, ürünü kirleterek hijyen ve gıda standartlarını bozar (Kırma biti unlu mamullere kötü koku verir).

4. Isınma ve Nemlenme: Zararlıların yoğun metabolik faaliyeti, depolanan üründe sıcaklık artışına ve nemlenmeye yol açar. Bu durum, mantar ve küf oluşumunu hızlandırır.

5. Toksin Üretimi: Zararlılar tarafından açılan delikler, küf mantarlarının daneye girmesini kolaylaştırır ve mikotoksin oluşumu riskini artırır.

 

🛡️ Ambar Zararlıları ile Mücadele Yöntemleri

Ambar zararlıları ile mücadelede temel prensip, zararlıların ambara girmesini ve çoğalmasını engellemektir. Buna Entegre Zararlı Yönetimi (EZY) denir.

 

1. Koruyucu (Kültürel) Önlemler (Temel Şart)

Kimyasal mücadele öncesi en önemli adımlardır:

• Ambar Temizliği: Yeni ürün depolanmadan önce ambarlar tamamen boşaltılmalı, duvarlar, zemin ve çatlaklar süpürülmeli, temizlenmeli ve yüzey ilaçlaması yapılmalıdır.

• Ürün Kalitesi: Depolanacak ürünün nem oranı ve sıcaklığı ideal seviyede olmalıdır:

  • Nem Oranı: Tahıllar için %13.5 - %14.0'ün altında olmalıdır. Yüksek nem, zararlı gelişimini hızlandırır.

  • Sıcaklık: Depo sıcaklığı mümkün olduğunca düşük tutulmalıdır (tercihen $10-15^\circ\text{C}$ altı).

• İzolasyon: Ambar kapı ve pencereleri sineklik, tel veya hava perdeleri ile kapatılarak zararlıların dışarıdan girişi engellenmelidir.

• İlk Kontrol: Ürün depoya alınmadan önce mutlaka zararlı kontrolünden geçirilmelidir.

 

2. Fiziksel Mücadele

• Soğuk Uygulama: Depo sıcaklığının $10^\circ\text{C}$'nin altına indirilmesi, zararlıların gelişimini durdurur veya yavaşlatır.

• Sıcak Uygulama: Boş ambar ve ekipmanlar $50-60^\circ\text{C}$ sıcaklıkta birkaç saat tutularak zararlılar öldürülür (nadiren kullanılır).

• İnert Tozlar: Gıda ile karışabilir silika jel veya diyatom toprağı gibi inert tozlar, daneye karıştırılarak böceklerin vücut yüzeyindeki mumsu tabakayı yıpratır ve su kaybından ölmelerini sağlar.

 

3. Kimyasal Mücadele (Son Çare)

Kimyasal mücadele, diğer yöntemlerin yetersiz kaldığı ve zararlı yoğunluğunun ekonomik eşiği aştığı durumlarda, uzman gözetiminde yapılmalıdır.

• Koruyucu İlaçlama (Residual Uygulama): Ürün ambara konmadan önce depo zemin ve duvarları, ruhsatlı insektisitlerle ilaçlanır.

• Fümigasyon (Gazlama): Ürün içindeki zararlıları öldürmek için depolanmış ürünün tamamına uygulanan en etkili yöntemdir.

  • Kullanılan Gazlar: Magnezyum veya alüminyum fosfit (Phostoxin, Gastoxin vb.) tabletler, kapalı ve sızdırmaz ortamda gaz salarak zararlıları öldürür.

  • Risk ve Önemi: Son derece zehirli bir gaz olduğu için mutlaka uzman ve ruhsatlı ekipler tarafından, sızdırmazlığı tam sağlanmış ortamlarda yapılmalıdır.

• Doğrudan Ürün İlaçlama: Nadiren, bazı durumlarda tahıl üzerine temas etkili ruhsatlı sıvı ilaçlar uygulanarak koruma sağlanabilir.

 

4. Biyolojik Mücadele

• Parazitoit Salımı: Bazı ambar güvelerine karşı Trichogramma gibi parazitoit arılar kullanılabilir (özellikle organik depolamada).

• Pheromone (Feromon) Tuzakları: Böceklerin cinsel çekici kokuları olan feromonlar içeren tuzaklar, popülasyonun takibi ve bazı durumlarda erkek böceklerin toplu yakalanıp popülasyonun düşürülmesi amacıyla kullanılır.

 

❓ Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Ambar zararlılarının neden olduğu en büyük dolaylı zarar nedir?

En büyük dolaylı zarar, böceklerin salgıları ve faaliyetleri nedeniyle depolanan üründe ısınma ve nemlenme oluşmasıdır. Bu durum, mikotoksin üreten mantar ve küf gelişimini hızlandırır.

 

2. Ambar Biti ile Pirinç Biti arasındaki temel fark nedir?

Temel fark hareket kabiliyetleridir: Ambar Biti (S. granarius) uçamaz, kanatları kaynaşmıştır. Pirinç Biti (S. oryzae) ise uçabilir ve sıcak iklimlerde ambar bitinden daha yaygındır.

 

3. Ambarlarda kimyasal mücadelede en etkili yöntem nedir?

En etkili yöntem, kapalı ve sızdırmaz ortamlarda yapılan Fümigasyon (Gazlama) yöntemidir. Bu, gazın ürünün her tarafına ulaşarak ürün içindeki larvaları dahi öldürmesini sağlar.

 

4. Ambar zararlılarıyla mücadelede en kritik önleyici adım nedir?

En kritik önleyici adım, depolanacak ürünün nem oranının %14.0'ün altında tutulması ve ambarların yeni ürün konulmadan önce tamamen temizlenerek yüzey ilaçlaması yapılmasıdır.

 

5. Ekin Güvesi (Ephestia kuehniella) nasıl zarar verir?

Ekin Güvesi larvaları, un ve unlu mamuller üzerinde yoğun ipeksi ağlar örer. Bu ağlar, ürünü topaklar halinde birleştirir, tıkanmalara neden olur ve ürünü ticari olarak kullanılamaz hale getirir.