Bitki Zararlıları - Böcekler

Bitki Zararlıları - Böcekler

Böcekler, dünya üzerinde 350-400 milyon yıldan beri yaşamaktadır. Tür sayıları milyonları geçer. Böceklerin bazısı faydalı, bazısı zararlıdır. Toplam böceklerin yaklaşık % 1’i zararlı böceklerdir. Zararlı böcekler kültür bitkilere zarar vererek onların ürün vermelerini engeller. Faydalı böcekler bitkilerde döllenmeyi sağlayarak bitkilerin ürün vermesini, bal, balmumu, ipek gibi ürünlerin elde edilmesini sağlar ve insan beslenmesine, sağlığına ve yaşamına, bitkilerde zararlı olan parazitleri, böcekleri yiyerek bunların yok olmasına ve dolayısıyla kültür bitkilerinin sağlıklı büyümesine yararlı olur. Böcekler sadece bitkilere zarar vermez. İnsan ve hayvanlara çeşitli hastalık etmenlerini taşıyarak onları hastalandırır ve hatta ölümüne yol açar.

Böceklerin vücut yapısı baş (caput), göğüs (thorax), karın (abdomen) olmak üzere üç kısma ayrılır. Baş üzerinde bir çift anten, göz ve ağız bulunur. Antenlerin böceğin dokunma, koku alma, yön, besin, eş bulma, tehlikeyi sezme ve avını avlama gibi görevleri vardır. Nokta ve petek gözler antenlerin arasında yer alır. Bazen bir, bazen iki ve bazense üç göz mevcuttur. Bazı böceklerde ise göz bulunmayabilir. Böceklerde ağız şekli, ısırıcı ve çiğneyici ağız tipi, sokucu ve emici ağız tipi, yalayıcı ve emici ağız tipi olarak dört şekilde olur. 

Böcekler uçucu olduklarından kontroller sırasında zararlanmış bitki üzerinde görülmeyebilir. Ancak böceklerin ağız tipleri, yaptıkları zararın kanıtıdır. Bitkilerdeki zarar şekline bakarak tanı yapılabilir ve gerekli mücadeleye geçilebilir. Göğüs üç segmentten oluşur. Göğüste kanat ve bacaklar vardır. Kanatlar 2. ve 3. segmentde yer alır ve iki çifttir. Kanatlar böceklerin teşhisinde önemli ip ucu verir. Genelde kanatlı ve kanatsız iki böcek grubu vardır. Kanatlar böceklerin uçmasına, dengede kalmasına ve havada bir noktada durmasına yardımcı olur. Bacaklar her bir göğüs segmentinde iki adet olup, böcek altı bacaklıdır.

Bacaklar türlere ve yaşam şekillerine göre farklılaşmıştır. Değişim, böceğin ön ve arka bacaklarında meydana gelir ve kazıcı, yakalayıcı, temizleyici, çengelli, yürüyücü, koşucu, yüzücü, toplayıcı tipleri vardır. Bacak beş kısımdan meydana gelir. Bunlar kalça (coxa), uyluk halkası (trohanter), uyluk (femur), baldır (tibia) ve ayak (pretarsus) tır. Karın kısmı 11 segmetten oluşur. Dişi böceklerde 8. ve 9. segmentlerde yumurta bırakma borusu, yumurtlama yapma yeteneği kaybolanlarda bunun yerine sokucu bir iğne vardır. Erkek böceklerde 9. segmentte bir çift kıskaç ve bir adet çiftleşme organı (aedeagus) yer alır. 

Böceğin anüsü en son segmettedir. Böcekler genelde iki cinsiyetlidir. Üremeleri için çiftleşmeleri şarttır. Burada döllenmiş yumurtayla çoğalma vardır. Ancak bazı böceklerin dişileri döllenme olmadan yumurta yapabilir ve böylece döllenme olmadan çoğalma meydana gelir. Yumurtlama dönem süresi, birkaç saatle, birkaç yıl arasında değişkendir. Böcek yumurtaları oval, daire, disk şeklindedir. Renkleri çok değişkendir. Başlangıç rengi daha sonra da değişebilir. Yumurtalar tek tek veya kümeler halinde en uygun yerlere bırakılır. Embiryonik gelişme yumurtlamadan hemen sonra başlar. 

Gelişme kısmen veya tamamen ebeveyn böcek içinde olabilir. Embiryonik gelişmeden sonra yavru yumurtadan çıkar. Böcek erginlik safhalarına ulaşıncaya kadar bazı değişim geçirir. Buna başkalaşım denir. Böcekler başkalaşım gösteren, yarı başkalaşım gösteren ve başkalaşım göstermeyen üç gruba ayrılır. Başkalaşım beş şekilde meydana gelir. Başkalaşımda larva tam anlamıyla ergine benzerse ve metamorfaza meydana gelmezse bu Ametabola başkalaşımdır. Larvanın ergin olabilmesi için bir veya iki uyuşuk ara dönem geçirmesi ve bu sırada larva dönemine ait organların kaynaşması meydana geliyorsa, bu Neomatabola başkalaşımdır. Larva ergine benzer, kanatları yoktur. Kanatlar larva dönemi değiştikçe belirlenir. Bu hemimetabola başkalaşımdır. Larvalar ergin olmadan önce gerçek bir pupa dönemi geçiriyorlar ve bu sırada iç organlar kaynaşıyor ve ergine özgü şekil ortaya çıkıyorsa, bu Holometabola başkalaşımdır. Değişik yapıdaki larva dönemlerinde bir yalancı pupa dönemi mevcutsa bu da son olarak Hypermetabola başkalaşım şeklidir. 

Başkalaşım gösteren böcek larvaları 4 tipe ayrılır. Bu tipler vücudu uzun biraz yassı cerci ve antenleri gelişmiş Kampodeid larva, kıvrık baş, iyi gelişmiş thorax bacak ve abdome bacakları olmayan Manas tipi larva, vücudu silindirik, baş gelişmiş, torax ve abdome bacakları mevcut, gerçek mühendis ve yalancı Tırtıl, vücut uzun, bacaklar yoksa Bacaksız larvadır. Larvalar kuytu yerlerde bir nevi uyku dönemi geçirir. Bu dönemde larva iç organları kaynaşarak ergine özgü şekli alır. Larvaların, mumya pupa, serbest pupa ve fıçı pupa olarak üç pupa şekli vardır.

Yumurtadan çıkan larva büyür ve sonuçta ergin böcek hale gelir. Böcekte artık büyüme ve gelişme görülmez. Böcek döneminde süre türlere göre değişir. Bazılarında 1-2 gün olan yaşam süresi, bazılarında 5-15 yıla kadar çıkar. Bir böceğin yumurta döneminden başlayarak tekrar yumurta bırakmasına kadar geçen süreye bir döl veya nesil denir. Böcekler yılda bir döl (univoltine), iki döl (bivoltine) ve üç döl (trivoltine) verebilir. Uzun yıllar yaşayan böcekler kışlama dönemi geçirir. Esasında kışlama dönemi yumurta, larva, pupa ve ergin şeklinde de olur. Böcekler uygun olmayan koşullarda faaliyetlerine ara verir. Buna kuyessens denir. 

Böcekler çok değişik şekilde beslenir. Bunlar canlı ve cansız hayvan ve bitkiler olabilir. Bitkilerin kök, yumru, soğan, yaprak, gövde, sürgün, çiçek, meyve ve tohumlarını yiyerek beslenenler bitkilere, dolayısıyla kültür bitkilerine zarar verir.

Bunların dışında hayvansal besinlerden et, kan, pislik, fungus ve başka böcekleri yiyenler vardır. Bitkilerle beslenen böceklerin beslenmelerine göre bir bitki türüyle beslenen (monofag), aynı familyanın değişik türleriyle beslenen (oligofag) ve her türlü bitkiyle beslenen (polifag) üç grup ayırt edilir.

Kaynak: Genel Sebzecilik Kitabı Prof. Dr. Atila Günay